SAYFA İÇERİK BAŞLIKLARI

TÜRKİYE'DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ
TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
TÜRKİYE NÜFUSUN BAZI ÖZELLİKLERİ
TÜRKİYE NÜFUS ARTIŞININ OLUMLU-OLUMSUZ SONUÇLARI
TÜRKİYE'DE NÜFUSUN DAĞILIŞI
TÜRKİYE'DE NÜFUSUN DAĞILIŞINA ETKİ EDEN ETMENLER
TÜRKİYE'DE NÜFUS POLİTİKALARI
ÖZ DEĞERLENDİRME SINAVLARI
Türkiye nüfus haritaları

TÜRKİYE'DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ

II. Mahmut döneminde sayım yapılmaya başlanmıştı amaç; askere alınacakları ve vergi yükümlülerini belirlemekti.Bundan dolayı sadece erkekler sayılmıştı. Bu tarihte Anadolu nüfusunun 7-7,5 milyon olduğu tahmin edilmektedir.

Sultan Abdulmecit zamanında 1844’te kimlik belgesi vermek amacıyla sayım yapılmıştır.Bu dönemde Anadolu’da nüfus yaklaşık 10 milyondur.
1874  yılında  yapılan  nüfus  sayımına  göre  Anadolu  nüfusu yaklaşık 12 milyondur. Osmanlı Devletin’nin nüfusu ise yaklaşık 29 milyondu.

- Türkiye’de, 1927 yılından beri  nüfus sayımları yapılmaktadır,

- Türkiye’de, ilk kez 1927 yılında nüfus sayımı yapılmış ve bu sayımda   Türkiye’nin ilk nüfusu 13.648.270 olarak belirlenmiştir.

- Yüksek nüfus artışı 1960 yılına kadar devam etmiş ve yıllarda en yüksek hıza çıkmıştır, 27.7 milyon nüfusla ilk sayıma göre iki katına ulaşmıştır.

- 1990 nüfus 56.4 milyon, otuz yıla öncesine göre yine iki katı,(nüfus sayımları 10 yılda bir yapılıyor)

- 2000 son "genel nüfus sayımı" yapılmıştır, nüfusumuz 67.8 milyon

- İlk kez sokağa çıkma yasağı olmaksızın "adrese dayalı nüfus sayımı" ise 2007 yılında yapılmış,

- 2007 yılında sonra, Türkiye’nin demografik verileri her yıl düzenli olarak Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yayımlanmaktadır,

- Türkiye’nin nüfusu, ‰ 28’lik nüfus artış hızı ile 1950’li yıllarda 24 milyona(2.Dünya Savaşı sonrası), 1975 yılında 40 milyona, 1985 yılında ise 50 milyona yükselmiştir.

- Türkiye’de, 1945 yılına kadar ortalama her 100 kişiden 75’i kırsal kesimlerde yaşamaktaydı. Bu oran özellikle 1980 sonrasında kırsal hızla azalmış ve 1985 sayımında ilk kez kentlerde yaşayan nüfus, kırsal nüfusu geçmiştir,
- Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin nüfus artış hızı yükselmeye başlamıştır,
- İkinci Dünya Savaşı’na kadar hızla artan Türkiye nüfusu, savaş döneminde azalmaya başlamıştır,
- Türkiye'de nüfus artış hızı 1950 den sonra düşmeye başlamış, 2014 yılında %0,13,3'e kadar düşmüştür,

         
TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ(2021)

a. Türkiye’de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılışı; ortanca yaş erkeklerde 32,4,  kadınlarda 33,8, genel ortalamada ise 33.1 dir(2021 verilerine göre). Bu değer bölgelere göre değişir.

 b. Türkiye Nüfusunun Cinsiyet Yapısı

Ükemiz toplam nüfusunun %50,1’i erkek, %49,9’u ise kadındır. Türkiye’nin cinsiyet oranı ise 100,8’dir.Yani Türkiye’de yaşanan her 100 kadına karşılık 100,8 erkek bulunmaktadır.

Nüfusun cinsiyet oranının yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında belirgin farklılıklar göze çarpar.

c. Türkiye’de Kırsal ve Kentsel Nüfus

Şehirlerde yaşayanların oranı  2016 yılında %92,3 iken, bu oran 2017 yılında %92,5’e, 2020 de % 93 e, 2021 de ise % 93.2 e yükseldi. Belde ve köylerde yaşayanların oranı ise %7,5 den % 6.8 e düştü(köyden kente göç devam etmekte).

 Türkiye’de nüfusun büyük bir çoğunluğu kentlerde yaşamaktadır. Ancak bu dağılım da bölgeden bölgeye ve ilden ile büyük değişiklikler gösterir,
2012 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun %22,7’si kırsal kesimlerde yaşamaktaydı ancak çıkartılan yeni Büyükşehir Belediye Yasası ile bu oran bir gecede %8,2’ye inmiştir, 2017 'de%7,5 olmuştur, 2021 de ise % 6.8 e düşmüştür.

ç. Türkiye’de Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı
Ülkemizdeki nüfusun ikincil ekonomik faaliyetlerde (sanayi) çalışma oranı %20, üçüncül ekonomik faaliyetlerde (hizmet) çalışma oranı ise %60’dir, kırsal bölgelerde birincil ekonomik faaliyetlerde (tarım) çalışma oranı ise %20'tür,

d. Türkiye’de Okuryazar Oranı ve Eğitim Durumu
0-6 yaş hariç okuryazar oranı %95,3 tür. Bu değer, erkekler için %98,4, kadınlar içinse %92,1’dir. Herhangi bir yükseköğretim kurumundan mezun olan nüfusumuzun toplam nüfusumuza oranı ise % 8,5’tir. 

e. Türkiye’de Nüfus Artış Hızı

Yıllık nüfus artış hızı 2016 yılında ‰13,5 iken, 2017 yılında ‰12,4 oldu.Bu oran 2020 de ise 5.5 iken 2021 yılında yükselerek 12.7 oldu.
Ülkemizde nüfus artış hızı azalmaktadır, Türkiye en hızlı nüfus artış hızını, ‰ 28’lik nüfus artış hızı ile 1950 yılında yakalamıştır,

Ülkemizde nüfus artış hızı bölgelere göre değişkendir, Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki nüfus artış hızı çok yüksektir,

f. Türkiye’de Nüfusun Dağılışı

Türkiye’de Marmara, Akdeniz ve Ege kıyıları yoğundur.  Başkent Ankara’da, Güneydoğu Anadolu’da ise Diyarbakır’da nüfus yoğunluğu fazladır.

Türkiye’de aritmetik nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu il İstanbul’dur. Bu ilde kilometrekareye düşen kişi sayısı TÜİK’in 2021 yılı verilerine göre 3049 dur.
İstanbul 15 milyon 655 bin 924 birinci olurken(İstanbul nüfusunda gözle görülen azalma var), Bayburt, 86 bin 47 kişi ile en az nüfusa sahip olan il oldu.

 Yüzölçümü bakımından ilk sırada yer alan Konya’nın nüfus yoğunluğu 60, en küçük yüzölçümüne sahip Yalova’nın nüfus yoğunluğu ise 360 olarak gerçekleşti.

 TÜRKİYE NÜFUSUN BAZI ÖZELLİKLERİ

- Türkiye nüfusu 85 milyon 372 bin 377 kişi 
- En fazla nüfusa sahip olan 18. ülkedir,
- 2014 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun %24’ü genç, %68’i çalışma çağında ve %8’i ise yaşlıdır,
- Türkiye, Avrupa’nın en genç ve dinamik nüfuslu ülkesidir

- Genç nüfusun beslenme, eğitim ve sağlık gibi ihtiyaçlarının karşılanması için yapılan bu yatırımların Türkiye bütçesindeki payı oldukça fazladır.

- Yaşlı nüfus, diğer yaş gruplarındaki nüfusa göre daha yüksek bir hızla artış göstermektedir, 2014 yılı verilerine göre Türkiye’deki yaşlı nüfus oranı ise %8’dir.

- Ülkemizde nüfus artış hızı azalmaktadır (binde 12.4) 2017 TUİK
- Türkiye en hızlı nüfus artış hızını, ‰ 28’lik nüfus artış hızı ile 1950 yılında yakalamıştır,

- Ülkemizde nüfus artış hızı bölgelere göre değişkendir, Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki nüfus artış hızı çok yüksektir,

- Ülkemizde ortalama yaşam süresi 78 yıl civarındadır, kadınlar 80 yaş, erkekler 75 yaş

- ülkemiz toplam nüfusunun %50,1’i erkek, %49,9’u ise kadındır

- Türkiye’de nüfusun büyük bir çoğunluğu kentlerde yaşamaktadır,

- 2012 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun %22,7’si kırsal kesimlerde yaşamaktaydı ancak çıkartılan yeni Büyükşehir Belediye Yasası ile bu oran bir gecede %8,2’ye inmiştir.

- Türkiye’de aktif nüfusun %23’ü birincil ekonomik faaliyetlerde, %27 ikincil ekonomik faaliyetlerde (sanayi), %50 üçüncül ekonomik faaliyetlerde (hizmet) çalışmaktadır,

- Türkiye’de, okuryazar oranı %95,3 tür(2013). Bu değer, erkekler için %98,4, kadınlar içinse %92,1’dir

- Ülkemizde okuryazar nüfusun dağılışı bölgeden bölgeye de farklılık göstermektedir. Okuryazar nüfus oranları Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da diğer bölgelerimize göre biraz daha düşüktür,

- Üniversite mezunlarımızın  toplam nüfusumuza oranı ise % 8,5’tir.

- Ülkemizdeki nüfus artışı ‰1.1 (2023). Bu değer, ‰ 0,9 olan dünya ortalamasının biraz üstündedir,

- Ülkemizin nüfus artış hızı 1985 yılından beri azalmaya devam etmektedir,

- Ülkemizde doğal nüfus artış hızının fazla olmasının nedeni doğum oranlarının yüksek oluşudur

- En kalabalık  il İstanbul’dur. Bu ilde kilometrekareye düşen kişi sayısı TÜİK’in 2023 yılı verilerine göre 3013’dir.

- Türkiye, 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımına göre 13 milyon nüfusluydu,

- Yükseköğretim kurumlarından mezun olan nüfusun iş gücüne katılım oranı ise erkeklerde % 85,1 iken kadınlarda %70,4’tür

- Türkiye Kurtuluş Savaşı  sırasında genç nüfusunun önemli bir kısmını kaybetmiştir,

- Türkiye’nin nüfus artış hızının düşme nedenleri; ekonomik anlamda gelişme, kentleşme, eğitim seviyesinin artması, kadınların iş hayatına daha fazla katılmasıdır,

TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞ HIZININ DÜŞÜK OLDUĞU DÖNEMLERİN BAZI ÖZELLİKLERİ

Türkiye’nin ekonomik anlamda gelişmeye başlaması,
- Kentleşmenin ve eğitim seviyesinin artması,
- Kadınların iş hayatına daha fazla katılması, 
- Evlenme yaşının yükselmesi,
- Aile planlaması ve doğum kontrol yöntemlerinin yaygınlaşması,
- Savaşlar ve erkeklerin silah altına alınması,
nüfus artış hızının düşmesinde en önemli nedenleridir. 

Türkiye’de nüfus artış hızı azalmakla birlikte, ülkemizin nüfusu sürekli artmıştır. Günümüzde de nüfus artış hızı hâlâ dünya ortalamasının biraz üzerinde bulunmaktadır.

- 1945-1950 yılları arası;II. Dünya Savaşı'na dahil olmamıştır ancak savaşın dolaylı etkileri (askere alınan erkek nüfus ve ekonomik sıkıntılar) nüfus artış hızının düşmesine neden olmuştur. Savaşın bitimiyle hızlı bir nüfuslanma yaşanmıştır.
- 1985 yılından sonra nüfus artış hızı azalama sürecine girmiş, %0,2 civarında olan nüfus artış hızı, 2016 yılında %0,13 seviyesine düşmştür,

TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞ HIZININ YÜKSEK OLDUĞU DÖNEMLER

1923-1940 Dönemi: Büyük nüfus kayıplarının verildiği I. Dünya Savaş’ı ve ardından Kurtuluş Savaş’ından zaferle ayrılarak kurulan Cumhuriyet’in  öncelikli  hedeflerinden  biri, genç  nüfus  oranını  yükseltmek  olmuştur. Bu genç nüfus kalkınmak için gerekliydi. Bu amaçla nüfus politikaları uygulanmıştır. Ayrıca 

 Balkanlarda yaşayan Türklerin göçü ve 1936 yılında Hatay’ın ana vatana katılmasıyla ülkemiz nüfus artmıştır.
1950-1960 Dönemi: Sağlık koşullarının iyileşmesi, doğum oranlarının artması ve ölüm oranlarının düşmeye başlaması nüfus artış hızının yükseltmiştir,

1960-1985 Dönemi:Nüfus artış hızı %2 civarında kalarak hızlı nüfuslanma devam etmiştir,

TÜRKİYE NÜFUS ARTIŞININ OLUMLU-OLUMSUZ SONUÇLARI

TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞININ OLUMLU SONUÇLARI
Dünya genelinde nüfus artışının ne gibi olumlu sonuçları varsa Türkiye için de geçerlidir.
- iş gücü ucuzlar
- vergi gelirleri artar
- rekabet artar
- savunma gücü artar

TÜRKİYE'DE NÜFUS ARTIŞININ OLUMSUZ SONUÇLARI
- doğal  kaynakların  fazla  tüketilmesi, 
- kalkınma  hızının düşmesi,
- kişi başına düşen gelirin azalması,
- nüfusa yönelik yatırımların artması,
- çevre sorunlarının yaşanması,
- ihracatın azalması
- iç- dış göçlerin başlaması 
- beslenme sorunlarını başlaması
- işsizlik artar
- eğitim, sağlık, ulaşım ve  belediye hizmetlerinde aksaklıkların yaşanması
- Kalkınma hızı yavaşlaması
- konut açığını ortya çıkması

TÜRKİYE'DE NÜFUSUN DAĞILIŞI
TÜRKİYE'DE SIK NÜFUSLU BÖLGELER
Kıyı kesimleri, tarıma elverişli yerler ve sanayi merkezleri

TÜRKİYE'DE SEYREK NÜFUSLU BÖLGELER
Sıcaklığın düşük olduğu iç kesimler, yüksek dağlar ve platolar ile yağışın az olduğu alanlar, seyrek nüfuslu alandır. Örneğin Doğu Anadolu’nun seyrek nüfuslu olmasının nedenlerinden biri, kışların uzun ve soğuk geçmesidir. Tuz Gölü çevresi ile Güneydoğu Anadolu’nun bazı yerlerinde nüfusun seyrek oluşunun nedeni iklim koşullarıdır.

TÜRKİYE'DE NÜFUSUN DAĞILIŞINA ETKİ EDEN ETMENLER
1- FİZİKİ ETMENLER

İklim, yer şekilleri ve su kaynakları

İklim;Türkiye’de nüfus dağılışını etkileyen faktörlerin başında iklim gelmektedir. Sıcaklık yağış koşullarının elverişli olduğu yerler, Türkiye’nin sık nüfuslu alanlarını oluşturmaktadır. Bu nedenle kıyı kesimlerde Türkiye nüfusunun büyük bir kısmı toplanmıştır.

Yer şekilleri; Türkiye’de nüfus dağılışını etkileyen diğer bir etmen de yer şekilleridir. Yükseltisi fazla olan yerler, yerleşmeye elverişli değildir. Yükselti, sıcaklığın düşmesine neden olmakta bu da ekonomik etkinlikleri güçleştirmektedir. Bu nedenle yüksek yerlerde nüfus azdır. Fazla engebeli yerler de yerleşmenin az olduğu alanlardır. Engebeli yerler, yerleşmeye ve tarıma elverişli değildir.

Su kaynakları; Nüfus dağılışını etkileyen etmenlerden biri de su kaynaklarıdır. Yerleşim birimlerinin önemli bir kısmı, su kaynaklarına yakın yerlerde kurulmuştur.

2-BEŞERİ ETMENLER

Sanayileşme, tarım, madencilik, ulaşım ve turizm

Sanayileşme; günümüzde nüfus dağılışında etkili olan en önemli beşerî etmen sanayileşmedir. Nüfusumuzun önemli bir kısmı, sanayi  merkezlerinde toplanmıştır. Örneğin önemli sanayi merkezleri olan İstanbul, Ankara ve İzmir nüfusu fazla olan illerimizdir.

Tarım; ülkemizdeki nüfus dağılışında tarım koşullarının etkisi fazladır. Tarıma elverişli olan ovalar, ülkemizin sık nüfuslu yerlerindendir.

Madencilik; Türkiye’de nüfus dağılışını etkileyen faktörlerden biri de madenciliktir. Maden çıkarılan ve işletilen yerlerde nüfus fazladır. İskenderun, Zonguldak, Ereğli ve Karabük gibi kentlerin büyümesindeki en önemli etmen, bu merkezlerde madencilik sektörünün gelişmiş olmasıdır.

Ulaşım; önemli ulaşım yollarına yakın yerlerde bulunan yerleşim birimlerinde de nüfus fazladır. Erzurum, Kayseri ve Gaziantep gibi kentlerin gelişmesinde, bu yerleşim yerlerinin işlek yolların kavşağında bulunması etkili olmuştur.

Turizm de nüfus yoğunluğunu etkileyen faktörlerdendir. Özellikle deniz turizmine elverişli olan Ege ve Akdeniz’in kıyı kesimlerinde, yaz döneminde nüfus yoğunluğu önemli ölçüde artmaktadır. Örneğin Muğla çevresi seyrek nüfusludur. Ancak bu ilimizde, turizmden dolayı yaz döneminde nüfus önemli ölçüde artmaktadır.

TÜRKİYE'DE NÜFUS POLİTİKALARI

  Her ülkede olduğu gibi Türkiye'de de nüfus konusunda politikaları uygulanmıştır. Bu politikaların oluşturulmasında nüfustaki değişmeler, yatırımlar, savaşlar ve hastalıklar etkili olmaktadır. Bazen nüfusu artırıcı politikalar uygulanırken bazen de tam tersi yani nüfusu azaltıcı politikalar uygulanmıştır.
 Türkiye'de Cumhuriyet'ten bugüne kadar çok farklı nüfus politikaları uygulanmıştır. Bunlar;
1923-1965 arası uygulanan nüfus politikaları;
1965-1980 arası uygulanan nüfus politikaları;
1980-2005 arası uygulanan nüfus politikaları;
2005 sonrası uygulanan nüfus politikaları;

1923-1965 arası uygulanan nüfus politikaları;
Bu dönemde nüfusu artırıcı politikalar uygulanmıştır. Bunun gerekçeleri;
- I. Dünya Savaşı ve onun verdiği kayıplar(tek bir Sarkanış cephesinde 100 binden fazla şehit verilmiştir, Yemen cephesine giden gelmiyor ağıtları yakılmış) ve Kurtuluş Savaşı 
- Yeni kurulan devletin üreten nüfusa çok ihtiyaç duyması,
- II. Dünya Savaşı ve erkeklerin askere alınması ve bunun 3-4 yıl sürmesi,
Bu dönemde nüfusun artırılması için neler yapıldı?
- Kürtajın yasaklanması, ölüm oranlarını azaltıcı yasal çalışmaların hızlanması,
- Evlilik yaşının düşürülmesi,
- Doğumların teşvik edilmesi ve çok çocuklu ailelere ödül verilmesi,
Halk yapılan uygulamalara destek vermiş ve nüfus 1965 yılına gelindiğinde iki katına çıkmış ve 27 milyonu geçmiştir.

1965-1980 arası uygulanan nüfus politikaları;
Bu dönemde nüfus artış hızını azaltıcı politikalar uygulanmıştır. Bunun gerekçeleri;
-Hızlı nüfus artışının çeşitli ekonomik ve sosyal sorunlara yol açtığıdır
Bu dönemde nüfus artış hızının düşürülmesi için neler yapıldı?
Nüfus Planlama Kanunu çıkartılmış, nüfus artış hızının düşürülmesine çalışılmıştır.
Fakat alınan tedbirler iyi sonuçlar vermemiş, nüfus artmaya devam etmiştir. 

1980-2005 arası uygulanan nüfus politikaları;
Bu dönem sıkıntılı geçen bir dönemin ardından başlayan yeni dönem, 1982 Anayası hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Bu anayasaya göre insanlar istedikleri kadar çocuk sahibi olabileceklerdi.
Bu dönemde nüfusun sayısal değil de nitelik anlamında yükseltilmesi fikri egemen olmuştur. Yani kaliteli, nitelikli bir nüfusa sahip olmak temel amaç oldu. Bu dönemde özellikle kadınların iş hayatına girmesi nüfus artış hızında azaltıcı bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır.

2005 sonrası uygulanan nüfus politikaları;
2000' li yıllarda değişen ekonomik durumla kadınların iş hayatında yer alması doğurganlık oranını düşürmüştü. Yapılan nüfus projeksiyonları doğrultusunda nüfüsun artırılması yönünde bir anlayış hakim olmuştur. 
Bu dönemde nüfusun artırılması için neler yapıldı?
2014 yılından itibaren annelere çocuk başına maddi desteklerin verlmesi, çalışan annelerin çalışma sürelerinin kısaltılması, doğum izinlerinin artırılması ve bakıcı yardımının yapılması

NÜFUS PİRAMİTLERİ NE DİYOR

 

Türkiye'nin 2007, 2017 ne 2021 nüfus piramitleri

Türkiye'nin Nüfus piramidi, 2017

Türkiye'nin Nüfus piramidi incelendiğinde değişimlerin neler olduğunu söyleyebilisiniz.

Türkiye Nüfus Projeksiyonları
Nüfus projeksiyonları geçmişteki nüfus hareketlerine bakarak geleceği tahmin etmektir. Türkiye 1950-2015 yılları arasındaki nüsfus hareketlerini göz önüne alarak gelecekteki nüfusu hakkında tahmin yapmaya çalışıyor.

Yandaki nüfus piramidi Türkiye'nin gelecekteki nüfusu hakkında bilgiler barındırmaktadır. Buna göre;
- Yaşlı nüfus hızla artacak,
- Genç nüfus oranı azalacak,
- Doğurganlık oranı azalacak,
Bu ihtimaller hesaba katılarak gelecekteki nüfus hakkında doğru adımların atılması, muhtemel sorunların önüne geçilmesi ve özellikle oran olarak genç nüfus oranının çok olması için tedbirlerin alınmasıdır.

EK KAYNAKLAR
Öz değerlendirme

Türkiye Nüfusu Özellikleri2023

Türkiye nüfusu eğitim durumu2022

Türkiye Nüfus İstatistk Kurumu Nüfus İstatistik Portalı

Öz değerlendirme1; konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.


Türkiye Nüfus Haritaları
Türkiye Nüfus Haritaları, yoğunluk, dağılış

Anasayfa