EPİROJENEZ

Geniş yer kabuğu parçalarının çeşitli nedenlerden dolayı yükselmesi veya alçalması olayına epirojenez(kıta oluşumu) denir. Epirojenez olayı dikey doğrultuda ve yavaş olarak gerçekleşir.

   Farklı yoğunluk ve kalınlıktaki yer kabuğu parçaları(levhalar) manto üzerinde sal gibi yüzer durumdadır. Bu parçalar, yoğunluk ve kalınlıklarına göre mantoya az ya da çok gömülerek dengede durur. Bu dengeye izostatik denge adı verilir.

İzostatik dengeyi bozan yani alçalmaya veya yükselmeye neden olan durumlar; buzullaşma veya var olan buzulların erimesi, karalardaki aşınmaya bağlı olarak kütle kaybı veya deniz tabanlarındaki tortullaşma. Buzulların erimesi ve karalardaki aşınma karaların yükselmesine, buzullaşma ve tortullaşma ise karaların ağırlaşmasına neden olur ve böylece izostatik denge bozulur.

Epirojenez olayının başlaması; Herhangi bir yerde epirojenez olayının meydana gelebilmesi için izostatik dengenin bozulması gerekir. Bu denge, yer kabuğu parçalarına ait ağırlıkların değişmesiyle bozulur. Bozulan denge sonucu yükselerek oluşan kara parçasına jeoantiklinal (kara kütlesi), alçalarak oluşan okyanus ve deniz çukurluklarına da jeosenklinal (deniz çukuru) adı verilir. Dengenin nasıl bozulduğu aşağıdaki resimde anlatılmaya çalışılmıştır.

YER KABUĞUNUN DENGESİ (İZOSTATİK DENGE) NEDEN BOZULUR?
- Kabuk üzerinde aşınmaya bağlı olarak kütle kaybı,
- Kabuk üzerindeki buzulların eriyip su haline gelmesi ve kabuğu terketmesi,
- Akarsuları getirdiği tortulların deniz tabanınıda birikerek ağırlık yapması,
- Volkanızma ile yer yüzüne çıkan materyallerin kabuk üzerinde ağırlık yapması

KARA NEDEN YÜKSELİR
OKYANUS TABANI (SİMA) NEDEN ÇÖKER?
Deniz ve kara seviyesinde meydana gelen değişim(çoğunlukla aşınmaya bağlı olarak kütle kaybı kütle birikim ve kara üzerindeki buzulların erimesi, denizlerde ise tortullaşma kütle kazanımı), kara kütlesinin yükselip alçalmasına bağlı olarak gerçekleşir.

Kara kütlesinin ağırlaşıp alçalmasıyla denizin karaya doğru ilerlemesine transgresyon (deniz ilerlemesi) denir  Kara kütlesinin hafifleyip yükselmesiyle deniz seviyesinin geri çekilmesine de regresyon (deniz gerilemesi) adı verilir .

EPİROJENEZ OLAYINA ÖRNEKLER

Buzul erimesine bağlı olarak oluşan epirojenez: Dünyanın farklı bölgelerinde tespit edilen birçok epirojenez olayı vardır. Örneğin Buzul Çağı'nın sona ermesinden itibaren İskandinavya Yarımadası yılda yaklaşık birkaç milimetre, Botni Körfezi de yılda yaklaşık 10 milimetre yükselmektedir.

Aşınmaya bağlı olarak oluşan epirojenez: Benzer şekilde aşınmanın etkisine bağlı olarak Alp Dağları her yıl yükselmekte buna karşılık Hollanda, Almanya ve Fransa'nın kuzeyinde yer alan ovalar ile İtalya'nın Venedik şehri ve Po Ovası da yılda yaklaşık birkaç milimetre çökmektedir.

AKARSU TARAÇALARI (Kanıtlar)

Epirojenez olayının sonucunda farklı yeryüzü şekilleri oluşabilmektedir. Kara kütlesinin yükselmesiyle önceden aşınan alanlar tekrar yükselir. Böylece kıyılarda ve akarsu yataklarında aşındırma devam ettiği için taraçalar oluşur. Ayrıca bu hareketler çeşitli kıyı tiplerinin oluşmasına da neden olur. Bu durumda eski kıyılar yükseklerde kalarak kıyı sekilerini oluşturur. Kıyı sekilerine rastlanan yerlerden biri de Anadolu Yarımadası’dır. Senozoik’in Tersiyer Dönemi’nde (Üçüncü Jeolojik Zaman’da) bir peneplen hâline gelmiş olan Anadolu Yarımadası, Senozoik’in Kuaterner Dönemi’nde yükselmeye başlamıştır. Bunun sonucunda bazı kıyılarda sekiler oluşmuştur.

EK KAYNAKLAR

KONU SLAYTI-TEKhttp://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/ic_kuvvetler-epirojenez_(1).pdf

Konu slaytı-tümü
http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9.sinif_ic_kuvvetler.pdf

Konu sınavı
http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya10konu_sinaviepirojenez_(1).pdf

Konu sınavıhttp://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/10sinif_soru_-_3.ders1.pdf

Anasayfa