Türkiye İklimi                                  Türkiye'nin Konumu   
Türkiye İklimine Etki Eden Faktörler   Türkiye'nin Yerel Rüzgarları
Türkiye'nin Basınç Merkezleri             Türkiye'nin İklim Tipleri
Değerlendirme Testleri


TÜRKİYENİN İKLİMİ
Orta kuşakta yer alan ülkemiz yaz ve kış dönemlerinde  birbirine zıt iki hava kütlesi etkisinde kalır.
  Türkiye'nin enlem değerleri 36⁰- 42⁰ dir. Bu bize Türkiye'nin tropikal kuşakta yer almadığını gösteriyor ama yer ekseninin 21 Haziran'da 23⁰ 27' güneye eğilmesi Türkiye'yi geçici olarak tropikal kuşağa sokmaktadır. Bu tarihlerde Güneş ışınları ülkemize 70⁰ (39.enleme 74.5⁰) civarında düşerken tropikal hava kütlesi etkisini artırmaya başlar.
  Yer ekseni 21 Haziran'dan üç ay sonra yapmış olduğu 23⁰ 27'lik açıyı geri alıp 23 Eylül ekinoksunu yaparak yanı ülkemizi gerçek konumuna getirir. Bu tarihten sonra ülkemiz soğumaya ve gündüz sürelerinden her gün iki dakika kaybetmeye başlar. Üç ay boyunca devam eden bu "isi ve gündüz süre kayıpları" 21 Aralık gündönümünde(solstis) sona erer. 21 Aralık Türkiye için Güneş ışınlarının en düşük açıyla (39. enleme 27.6 ⁰)geldiği ve en uzun gecenin-en kısa gündüzün yaşandığı gündür.Türkiye'de bu tarihten sonra ışınların geliş açısı yükselse de, gündüzler her gün yaklaşık 2' uzasa da artık kış başlamış kuzey yarım kürede etkili olan polar(soğuk) hava kütlesi etkisini artırmaya başlamıştır.
 Türkiye'de tropikal hava kütlesi yaz döneminde tam olarak etkindir ama kış döneminde polar hava tam olarak etkili olamıyor. Bu dönem de tropikal hava kütlesi de zaman zaman etkisini göstermektedir. Bu durum ülkemizi bu zıt karakterli hava kütlelerinin karşılaşma alanı yapar ve cephe yağışlarına neden olur, özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerinde.

Türkiye iklimi üzerinde en etkili olan etmen yukarıda belirtilmeye çalışılan eksen eğikliği ve bunun sonuçlarıdır. Bu etken 'matematik konumu' etkisi başlığı altında işlenmektedir.

TÜRKİYE İKLİMİNE ETKİ EDEN İKİ 'KONUM'

"Özel Konum" ve "Matematik Konum" ülkemizin iklim özelliklerini etkileyen iki önemli faktördür.Bunlar;
Göreceli(özel) konumun etkileri;
Göreceli(özel) konum özelliklerine bağlı olarak ülkemizde iklim özellikleri çok değişkenlik gösterir.Dağlık  özelliği olan ülkemizin ortalama yükseltisi (1132 metre) fazladır ve bu durum doğu-batı yönünde çok farklıdır. Yükselti doğuya doğru artar. Yükselti ile sıcaklık ters orantı olduğu için doğuya doğru sıcaklık azalır. Örneğin aynı yaklaşık aynı enlemde olmalarına rağmen yükseltinin etkisine bağlı olarak, Çanakkale Ankara'dan, Ankara'da Erzurum'dan daha sıcaktır.
Dağların kıyıya uzanış şekilleri de iklimler üzerinde etkilidir. Akdeniz ve Karadeniz’de dağların kıyıya paralel uzanması, nemli hava kütlelerinin iç kesimlere ulaşmasını engeller. Bu nedenle iç bölgelerde kurak iklim şartları etkilidir. Ancak Batı Anadolu’da dağların kıyıya dik uzanması, nemli hava kütlelerinin iç kesimlere kadar ulaşmasını sağlamıştır. Ülkemizin etrafındaki denizlerin  etkisiyle kıyılarda denizel iklim, iç kesimlerde ise karasal iklim özellikleri yaşanır.
Fakat en temel etken matematik konumu gereği Güneş ışınlarının gelme açılarının etkisidir.Türkiye orta kuşakta yer alır. Bu durumun iklim üzerinde çok önemli etkisi vardır.

Türkiye; mutlak konumuna bağlı olarak Kuzey Yarım Küre’de, Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde ve orta kuşakta bulunur. 
Matematik Konumunun (mutlak konum)etkileri;
- Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez(en dik geldiği tarih 21 Haziran, en düşük açıyla geldiği tarih 21 Aralık).
- Yıl boyunca Güneş ışınlarının yere düşme açısı çok değiştiği için dört mevsim belirgin olarak yaşanır(21 Haziran ile 21 Aralık farkı 46⁰).
- Kuzeyden esen rüzgârlar, hava sıcaklığının azalmasına; güneyden
esen rüzgârlar da hava sıcaklığının artmasına neden olur(hava kütlelerinin özelliklerinden dolayı).
- Dağların güney yamaçları, bakı özelliği taşıdığından diğer yamaçlara
göre daha sıcaktır.
- Akdeniz iklim kuşağında yer alır.
- Kuzey Yarım Küre’de yer aldığı için sıcaklıklar genel olarak kuzeye doğru azalır.
Enlem etkisine ders durum; Trabzon'nun Erzurum'dan daha sıcak olmasıdır. Enlem değeri olarak Erzurum Ekvatora daha yakın iken nasıl daha soğuk olur? Yükseltinin ve karasallığın sıcaklık üzerine olumsuz etkisi ile açıklanabilir.
Azalan Sıcaklıklar; Ülkemizde sıcaklık; genel olarak; 
- güneyden kuzeye (enlem),
- kıyılardan iç kesimlere (karasallık),
- batıdan doğuya (yükselti) doğru azalmaktadır.
 Nem;Ülkemizde nemin fazla olduğu kıyı kesimlerde günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır. Nemin az olduğu iç kesimlerde ise günlük ve yıllık sıcaklık farkı fazladır.
"En"ler;  En yüksek sıcaklıklar, Güneydoğu Anadolu ile Akdeniz ve Güney Ege kıyılarında görülür.

- En düşük sıcaklıklar, yüksek kesimlerde özellikle Kuzeydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu’da görülür.
- Sıcaklık değerleri, Karadeniz kıyılarında denizelliğin etkisiyle Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’ya göre daha yüksektir.(Bu durum enlemin etkisine terstir)

- Ülkemizde en yüksek sıcaklık Mardin / Kocatepe’de (14 Ağustos 1993, 48,8 °C), en düşük sıcaklık ise Van / Çaldıran’da (9 Ocak 1990, -46,4 °C) ölçülmüştür.
- En yüksek yıllık ortalama sıcaklık Hatay / İskenderun’da (1962, 21,3 °C), en düşük yıllık ortalama sıcaklık ise Kars / Sarıkamış’ta (1972, 1,8 °C) ölçülmüştür

TÜRKİYE İKLİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Matematik konum(enlem), denizlerin varlığı, karasallık, yükselti, dağların uzanış yönü, bakı, rüzgarlar ve basınç merkezleri

TÜRKİYE'NİN SICAKLIK DURUMU

Yukarıda belirtilen Türkiye iklimini etkileyen faktörler, Türkiye'nin sıcaklıklığı üzerinde de kesin etkiye sahiptrler.

Sinop ilimizin Antalya ilimizden daha düşük yıllık sıcaklığa sahip olmasının nedeni enlem etkisidir.  Erzurum ilimizin Ankara ilimizden daha düşük yıllık sıcaklığa sahip olmasının nedeni yükselti etkisidir. Sinop ilimizin enleme rağmen Kastamonu ilimizden daha yüksek yıllık sıcaklığa sahip olmasının nedeni karasallık etkisidir. 

Türkiye'nin Ocak ayı ortalama sıcaklığının Temmuz ayına göre çok düşük olmasının nedeni hem enlem etkisidir hem de  eksen eğikliğinin sonucudur.

YEREL RÜZGARLARIN İKLİME ETKİSİ

 Üç tarafı denizlerle çevrili ve yer şekilleri engebeli olduğundan meltem rüzgârları da ülkemizde çok sık görülür. Hatta bu rüzgârlara yöresel isimler bile verilmiştir. Örneğin Batı Anadolu kıyılarında deniz meltemine imbat, iç kesimlerde dağ meltemine dağ yeli adı verilir. Ayrıca  Batı Toroslarda yaz mevsiminde(İç Anadolu yüksek basınç Akdeniz alçak basınç şartlarında) ve Doğu Karadeniz Dağları’nın kuzey yamaçlarında kış mevsimlerinde fön rüzgârları etkilidir. Etkili olduğu dönemlerde sıcaklık 20⁰C yi bile bulur.(Doğu Anadolu'da kışın etkili olan Yüksek basıncdan dolayı). 
Ülkemizde etkili olan sıcak yerel rüzgârlar; kıble, lodos ve samyelidir.
- Güneyden(180⁰ )den esen kıble, uzun süre etkili olursa Akdeniz’den aldığı nemi yağış olarak brakabilir.
- Güneybatıdan(225⁰) den esen lodos da deniz üzerinden geldiği için devamında yağış oluşturur. Bu rüzgâr ayrıca tarım ürünlerinin erken olgunlaşmasına, soba zehirlenmelerine vb. durumlara neden olur.
- Güneydoğudan(135⁰ )den esen samyeli (keşişleme) ise sıcak ve kuru bir çöl rüzgârıdır.
- Ülkemizde etkili olan soğuk yerel rüzgârlar karayel, poyraz ve yıldızdır.
- Kuzeybatıdan(315⁰ ) den esen karayel ve kuzeyden esen (0⁰ )den yıldız, sıcaklıkları önemli ölçüde düşürerek kar yağışlarına neden olur. Karadeniz’de ve Marmara Denizi’nde zaman zaman fırtınalara yol açar.
- Poyraz ise kuzeydoğudan(45⁰ )den eser ve etkili olduğu zamanlarda sıcaklıkların düşmesine neden olur.
Ayrıca ülkemizin iklimine Batı Rüzgarları da matematık konumu gereği etki etmektedir.
Etezyen rüzgarları; Balkan Yarımadası üzerinden Kuzey Ege kıyılarına eser, soğuk karakterlidir.

.(ayrıca bakınızhttp://www.suleymansen.com/?pnum=442&pt=R%C3%BCzgarlar)

DENİZLERİN İKLİME ETKİSİ (NEM ve BULUTLULUK)

Ülkemizde nem oranı, kıyı bölgelerimizde fazlayken iç kesimlere gidildikçe azalır. Nem oranının en fazla olduğu yer Karadeniz kıyıları iken en az olduğu yer ise Güneydoğu Anadolu’dur. Nemin en iyi görünen şekli bulutlardır. Bir kaç Özellik;

TÜRKİYE'NİN BULUTLULUK DURUMU
- Ülkemizde bulutluluğun ve yağış oranının en az olduğu mevsim yazdır. Yıllık bulutluluk oranının en fazla olduğu yer, Karadeniz kıyılarıyken en az olduğu yer Güneydoğu Anadolu’dur. 
GÜNEŞLENME SÜRELERİ
- Bulutluluk hali güneşlenme süresi de etkilemektedir . Aralarında ters bir orantı verdır. Güneşten yararlanabilme süresine güneşlenme süresi denir. Güneşlenme süresinin en az olduğu yer Karadeniz kıyıları, en fazla olduğu yer ise Güneydoğu Anadolu’dur.
SİS HARİTASI
- Yıllık ortalama en fazla sisli günler Karadeniz kıyıları(vadi ve yamaç sisleri), İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Trakya’nın iç kesimlerinde(bu alanlar hava kütlelerinin karşılaşma alanaları olmasından dolayı); en az ise Akdeniz ve Batı Anadolu kıyılarında görülür.
BUHARLAŞMANIN DAĞILIŞI
- Mutlak konumumuza bağlı olarak yıl boyunca en fazla buharlaşma, Güneydoğu Anadolu’da; en az buharlaşma ise Karadeniz kıyılarında görülür.
DON OLAYI VE ETKİLİ OLDUĞU ALANLAR
- Günün herhangi bir anında sıcaklığın 0 °C’nin altına düşmesiyle don olayı yaşanır. Ülkemizde don olayları iç kesimlerde daha fazla, kıyılarda ise daha az yaşanır. Donlu gün süresi, en uzun (ortalama 6 ay) Kuzeydoğu Anadolu’da; en kısa (ortalama 1-2 gün) Akdeniz kıyılarında görülür.
-KARASALLIĞIN İKLİME ETKİSİ
Nem, su ve yağış yetersizliği anlamına gelen kuraklık, Karadeniz kıyı kuşağı hariç ülkemizde çok etkilidir. Kuraklık, en fazla Güneydoğu Anadolu’da(Basra TAB etkisi söz konusu), İç Anadolu; en az ise Doğu Karadeniz kıyılarında etkilidir. Kuzeydoğu Anadolu’da da yaz yağışlarından dolayı kuraklık az görülür.

BASINÇ MERKEZLERİ 

Türkiye'nin basınç durumuna bakıldığında ortalama basınç değerlerinin kıyı kesimlerinde yüksek, iç ve yüksek kesimlerin de ise düşüktür. Kars, Iğdır ve Hakkari çevreleri ortalama bansınç değerlerinin en düşük olduğu yerler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ülkemiz, coğrafi konumundan dolayı termik ve dinamik basınç kuşaklarının etkisi altındadır.30⁰ enlemlerinde etkili olan "DİNAMİK YÜKSEK BASINÇ ile 60⁰ enlemlerinde etkili olan "DİNAMİK ALÇAK BASINÇ" alanları etkisindedir. Bu basınç kuşaklarının etkilediği alan, mevsimlere bağlı olarak genişlemekte ya da daralmaktadır. Ayrıca termik kökenli basınç merkezleri de ülkemizdeki iklime etki etmektedir.

Bu basınç merkezlerine örnekler;
- Arap Yarımadası’nda oluşan termik kökenli Basra TAB, yaz mevsiminde aşırı sıcak ve kurak günlere neden olabilir.
- Asya Kıtası’nın kuzeyinin aşırı soğumasıyla oluşan Sibirya TYB, kış aylarında bazı günlerin çok soğuk ve ayaz geçmesine neden olabilir.
- Kuzeybatı Avrupa’dan hareket eden İzlanda DAB, ülkemizde kış mevsiminin daha ılık ve yağışlı geçmesine neden olabilir.
- Asor DYB ve Akdeniz üzerinden gelen gezici basınç merkezleri ülkemizde yıl boyunca etkili olabilir. Daha çok yazın etkili olup Ege ve Akdenizde yazların kurak geçmesinde etkilidir.

SOĞUK YEREL RÜZGARLARI: Karayel, Yıldız ve Poyraz(özellikleri yukarıda verilmiştir)

SICAK YEREL RÜZGARLARI: Lodos, Kıble ve Keşişleme(Samyeli)

YAĞIŞ ŞEKİLLERİ VE DAĞILIŞLARI  

- Ülkemizde yağışların mevsimlere dağılışında bölgeler arasında büyük farklılıklar görülür.
- Karadeniz kıyı kesiminde yağış rejimi kısmen düzenliyken diğer bölgelerde düzensizdir.
- İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun büyük bir bölümünde ilkbahar yağışları fazladır.
- Akdeniz, Batı Anadolu, Marmara kıyıları ve Güneydoğu Anadolu’nun batısında
kış yağışları daha fazladır.
- Kuzeydoğu Anadolu’da ise en fazla yağış yaz başlarında düşer.Sıcaklıkların arttığı dönemde ısınan havanın yükselmesiyle konveksiyonel (yükselim) yağışlar oluşur. Bu yağışlar, İç Anadolu’da kırkikindi adını alır ve genellikle ilkbaharda görülür.
- Kuzeydoğu Anadolu’da ise yükseltinin etkisiyle yaz mevsiminde oluşur.
- Yatay yönde haraket eden nemli hava kütlelerinin yamaç boyunca yükselmesiyle orografik (yamaç) yağışlar oluşur. Karadeniz ve Akdeniz kıyılarının denize bakan yamaçlarında bu yağışlar daha sık görülür.
- Mutlak konumumuza (orta kuşak) bağlı olarak farklı özellikteki hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında cephesel (frontal) yağışlar oluşur. Bu yağışlar; tüm bölgelerimizde görülmekle birlikte Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarında daha fazladır. Cephesel yağışlar, ülkemizde genellikle kış mevsiminde oluşur.

TÜRKİYE'NİN YAĞIŞ HARİTASI
Nem bakımından zengin olan kıyı bölgeleri(özellikle Karadeniz Bölgesi) yağış bakımından da iyi durumdadır. Yağışlar genellikle kıyı bölgelerde fazla iken iç kesimlerde ise daha azdır. Rize, Trabzon, Zonguldak, Menteşe Yöresi (Muğla) ve Antalya yağışın en fazla olduğu; İç Anadolu’nun geneli özellikle Tuz Gölü’nün güneyi (Konya / Karapınar), Çoruh Vadisi (Yusufeli veTortum), Iğdır, Elazığ, Malatya ve Güneydoğu Anadolu’nun güneyi yağışın en az olduğu yerlerdir.

EKSTREN HAVA DURUMLARI

Ülkemizde bugüne kadar kayıt altına alınmış;
- En yüksek basınç Zonguldak / Ereğli’de (01 Ocak 1973, 1045,2 mb),
- En düşük basınç ise Van / Başkale’de (21 Şubat 2001, 747,2 mb) ölçülmüştür.
- En yüksek rüzgâr hızı Tokat’ta (01Ocak 1978, 48,9 ms) ölçülmüştür.
- En yüksek kar kalınlığı Bitlis’te (Şubat 1954, 525 cm) ölçülmüştür.

TÜRKİYE'NİN İKLİM TİPLERİ VE ETKİ ALANLARI

Ülkemiz, mutlak konumu itibarıyla ılıman iklim kuşağı içinde yer alır. Bu özelliğe rağmen küçük sayılabilecek bir alanda üç iklim tipi ve bu iklip tipleri arasında  geçiş özelliği taşıyan geçiş tipleri var.   Sonuç olarak, ülkemizde iklimler sınıfl andırılırken kesin sınırlar çizmek mümkün değildir. İklimler arası geçiş dereceli gerçekleşmektedir.
Akdeniz ve Karadeniz iklimi ile karasal iklim, ülkemizde etkili olan üç büyük iklim tipidir.

AKDENİZ İKLİMİ VE ÖZELLİKLERİ

- Bu iklim, Akdeniz ve Batı Anadolu kıyılarında belirgin olarak görülür. Ayrıca Marmara Denizi kıyıları, İç Batı Anadolu, Göller Yöresi ve Güneydoğu Anadolu’nun batısında da bu iklimin özellikleri  hissedilmektedir.
- Yazlar oldukça sıcak, kurak ve uzun; kışlar ise ılık, yağışlı ve kısa sürer. Bu iklimin tipik olarak görüldüğü Akdeniz kıyılarında don olayı az görülür. Kuzeye Marmara kıyılarına doğru enlemin, iç kesimlere doğru da yükselti ve karasallığın etkisi ile yazlar daha serin, kışlar daha soğuk geçer ve yaz kuraklığı daha az hissedilir.

KARADENİZ İKLİMİ VE ÖZELLİKLERİ

- Yağış rejimi diğer iklim tiplerine oranla düzenlidir. Yazlar serin, kışlar ılıktır. En fazla yağış sonbahar, en az ise ilkbaharda düşer.
- Karadeniz kıyılarında etkili olan bu iklim, yeryüzü şekillerinin özelliklerine göre iç kesimlere sokulabilmektedir. Örneğin Doğu ve Batı Karadeniz’de dar bir kıyı şeridinde görülen bu iklimin etkileri Orta Karadeniz’de iç kesimlere kadar sokulabilmektedir.
- Karadeniz’den esen rüzgârların, denize paralel uzanan dağlara temas edip yükselmesi ile oluşan yamaç yağışları bu iklimin karakterini belirler. Bu nedenle her mevsim yağışlı olan bu iklimde günlük ve yıllık sıcaklık
farkları azdır. Ülkemizde en fazla yağışlar bu iklimin etkili olduğu yerlerde görülür.

KARASAL İKLİM VE ÖZELLİKLERİ

- Ülkemizde yeryüzü şekilleri ve yükseltinin etkisine bağlı olarak denizellik, iç kesimlere  yeterince sokulamamaktadır.
- Bunun bir sonucu olarak iç kesimlerde günlük ve yıllık sıcaklık farklarının
fazla, kışların uzun ve soğuk, yazların ise sıcak ve kurak olduğu karasal iklim özellikleri hüküm sürmektedir.
- Yükseltinin arttığı alanlarda yaz süreleri kısa,don olayları daha fazladır.
- Özellikle Kuzeydoğu Anadolu, bu yönüyle ülkemizde yıllık ortalama sıcaklıkların en düşük olduğu yerdir.
- İç kesimlerde ilkbahar mevsiminde yaşanan hava koşulları burada yaz mevsiminde görülür.

GÖRSEL: TÜRKİYE'Yİ BEKLEYEN TEHLİKE ;ÇÖLLEŞME

TÜRKİYE'NİN MEVSİMLERİ VE YAĞIŞ ŞEKİLLERİ

EK KAYNAKLAR

Türkiye kuraklık projeksiyonları pdf

Konu sınavı1http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_sinav_orn1-turkiye_iklimi.pdf  

İKLİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERAnlatım görseli http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/turkiye_iklimi-1.pdf  
İKLİM ELEMANLARIAnlatım görseli2 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/turkiye_iklimi-ii.pdf 
TÜRKİYE İKLİMLERİAnlatım görseli3http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/turkiye_iklimi-iii.pdf

Anasayfa