DÜNYA’NIN TEKTONİK YAPISI

Yer kabuğu yumurta kabuğu gibi bütün bir parça mıdır?

Bilim insanlarının yaptığı araştırmalar sonucunda yer kabuğunun tek parça hâlinde olmadığı, yapboz gibi birbirine geçmiş parçalardan oluştuğu sonucuna varılmıştır.

Karalarda ve okyanus tabanlarında devam eden yer kabuğu parçalarına levha adı verilmektedir.

Bu levhaların sayısı ne kadardır? Bunlar sabit midir yoksa hareketli midir?

Levhaları okyanus ve kıtalarla karıştırmayalım. Levha sınırları kıta ve okyanus sınırları ile aynı olmayabilir. Bu levhalar bazen okyanusal bazen kıtasal ve bazen de okyanusal-kıtasal nitelik taşıyabilirler. Sıvı halde olan manto üzerinde hareketli bir yapıya sahip olan levhalar, on iki adet büyük ve çok sayıda da küçük parçadan oluşmaktadır. Levhalar, tıpkı suyun üzerinde yüzen bir sal gibi manto üzerinde hareket hâlindedir.

Mantonun alt kısımlarındaki sıcaklık 5000°C civarındadır ve bundan dolayı buradaki maddeler eriyik haldedir. Isının genleşmesi yasası gereği ergimiş hâldeki maddeler hafifleyerek yükselmekte, üst kısımlarda ise soğuyarak aşağılara doğru inmektedir. Buna göre mantoda dönme dolapların hareketine benzer hareketler görülmektedir. İşte mantodaki bu hareketlere konveksiyonel akımlar denir. Bu hareket döngüsü yer kabuğunda hareketlere neden olmaktadır ki bu durumuma da tektonizma denir.

Yer kabuğu hareketleri yani levhaların hareket doğrultuları nasıldır?

Yer kabuğunun yani levhaların hareketi yaklaşma, uzaklaşma ve yan yana yer değiştirme şeklindedir.

Levhalar, yaklaşma hareketleri sonucunda karşılaştığı yerlerde, daha yoğun olan kabuk, daha hafif olan kabuğun altına dalar. Kıtaların uzaklaşma hareketleri sonucunda birbirinden ayrıldığı yerde ise yarılmalar olur ve bu yarıklardan çıkan magma, yükselerek soğumaktadır.

Yer kabuğunun bu hareketlerinden dolayı gerçekleşen kırılma, kıvrılma, yükselme ve çökme gibi olayların tamamına tektonik hareketler adı verilir.

Not:Levhaların hareket etmesiyle ilgili birçok kuram ileri sürülmüştür. Bu kuramların en bilineni, 1915 yılında Alfred Wegener (Alfiret Vegener) tarafından ortaya atılan Kıtaların Kayması Kuramı'dır.

EK KAYNAKLAR

Anasayfa