Etkili Okulda Yönetici Boyutu

 Etkili Okulda Öğretmen Boyutu

  Etkili Okulda Öğrenci Boyutu

  Okul Çevresi ve Veliler Boyutu

İDEAL OKULA DAİR

Okullardaki eğitimin niteliğini artırabilmek için yapılan araştırmalar etkili okul

kavramını ortaya koymuştur. Etkili okul araştırmalarının çıkış noktası; bazı okulların,

diğerlerine göre daha başarılı olmasıdır. Başarılı okullar ve daha az başarılı olan okullarla ilgili yapılan araştırma sonuçlarında ortak bulguların saptanmış olması,okullarda verimin, başarının artırılabilmesi için gerekli olan adımları göstermiştir. Etkili okul çok boyutlu bir kavram olmakla beraber, araştırmacıların üzerinde birleştiği birtakım ortak özellikler bulunmaktadır. Bunlar; okul yöneticisinin liderlik özellikleri, başarı konusunda yüksek beklentiler, etkili okul iklimi, okul-aile-çevre işbirliği, öğrenen okul ve karar sürecine katılım biçiminde ifade edilebilir. 

Okulun en önemli işlevlerinden birisi; bireyi kendisiyle ve toplumla barışık kılmaktır.

Bu bağlamda, topluma ve kendisine yararlı bireyler yetiştirmek esastır. Başka bir deyişle, hayattan zevk alan mutlu bireyler yetiştirmek okulun en önemli amacıdır. Etkili okul hareketi, okulda mükemmelliği ya da mükemmel okulu yaratma yollarını bulmak olarak açıklanabilir. Mükemmel okul, sadece öğretmenlerin kaliteli eğitim ve öğretime adanmışlığı ile değil, sağlıklı bir okul iklimi ve kültürü ile gerçekleştirilebilir. 

Etkili okul, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal, psikomotor, sosyal ve estetik gelişimlerinin en uygun biçimde desteklendiği, optimum bir öğrenme çevresinin yaratıldığı okul olarak tanımlanabilir (Özdemir, 2000). Etkili okul düşüncesinde, okulların farklılıklar yaratabileceği ve bu farklılıkların düşüncelerde yer aldığı inancı egemendir. Okul etkililiği konusundaki temel vurgu, bağımsız olarak okullar öğrenci başarısında bir farklılık yaratabilir düşüncesidir. Etkili okullar, öğrencilerinin başarısı için uygun fiziksel ortamları, öğretim araç-gereçlerini ve okulun tüm kaynaklarını, etkili biçimde kullanırlar. Öğrencilerin, bilişsel olduğu kadar duyuşsal açıdan da gelişmeleri sağlanır.

Etkili okul olmak daha fazla kaynağa sahip olma anlamına gelmez, mevcut kaynaklarla daha iyi sonuçlara ulaşmayı ifade eder. Etkili okul, okuldaki eğitime temel olan şeylere sürekli vurgu yapılmasını öngörmektedir. Öğretim, performans geliştirme, okulun esas görevi olarak görülmektedir. Lezotte’ye (1991) göre etkili okul, okula devam eden bütün öğrencilerin verilen programlardan en iyi şekilde yararlanması, başka bir deyişle hazırlanan programın arzu edilen hedefe ulaşmasıdır. Yapılan birçok araştırmada, etkili

okul boyutları ortak özellikler göstermektedir. Edmonds (1982), etkili okulların beş özelliği olduğunu vurgulamaktadır. 

• Etkili okullar, açık bir şekilde eğitim öğretimle ilgili hedeflerini ortaya koymalıdır, 

• Etkili okullar, özel ve genel boyutlarda sistematik değerlendirme yapmalıdır, 

• Etkili okullarda tüm öğrencilerin iyi öğrenebileceği beklentisi vardır, 

• Etkili okul, öğretime ve öğrenmeye teşvik eden güvenli bir iklime sahiptir,

• Etkili okullar, ilkeli eğitimcilere sahiptir (Beare, Caldwell, Millikan, 1989). 

Okulların etkililiğine ilişkin araştırmalar, etkili okulların genellikle şu ortak özelliklere

sahip olduğunu ortaya koymuştur (Özdemir, 2000; Karip ve Köksal, 1996; Bamburg ,

Andrews, 1990):

• Açık ve belirgin amaçlar üzerine odaklanan bir misyonları vardır,

• Okul yöneticileri, güçlü bir öğretimsel liderdir,

• Tüm taraflar yüksek beklentilere sahiptirler,

• Öğrenci başarısı sürekli gözlenir ve değerlendirilir,

• Disiplin sorunlarından arındırılmış ve öğrenmeye uygun bir okul iklimi bulunmaktadır,

• Veli-toplum desteği vardır ve okul-aile işbirliği gelişmiştir,

• Temel becerilerin kazandırılmasına önem verilir (Şişman, 1996). 

Okulla ilgili iyileştirme hareketini sonsuz bir yolculuk olarak tanımlayan Lezotte

(1992), etkili okulla ilgili yedi temel özellik sıralamaktadır. Bunlar;

• Güvenli ve düzenli bir çevre.

Okul iklimi sıkıcı olmamalı, aynı zamanda öğretim ve öğrenmeye yardımcı olmalıdır.

• Başarı konusunda yüksek beklentiler.

Öğretmenlerin, bütün öğrencilerin öğrenebileceği düşüncesine sahip olmaları

beklenmektedir.

• Öğretimsel liderlik.

Okul yöneticisinin, öğretimsel etkililiği bilmesi ve çevresiyle iyi iletişim kurabiliyor

olması gerekmektedir.

• Açık ve odaklanmış hedefler.

Etkili okullarda, okulun amaçları tüm paydaşlar tarafından anlaşılmalı ve

paylaşılmalıdır. Ortak hedeflere takım ruhuyla ulaşılmalıdır.

• Bütün öğrencilere sunulan öğrenme fırsatı.

Öğretmenler, sınıf içindeki zamanın çoğunu gerekli temel becerileri öğretmek için ayırmalıdır. Aynı zamanda yavaş öğrenen öğrencilere ekstra zaman ayırmalıdırlar.

• Sık aralıklarla öğrenci başarısını izleme.

Etkili okullarda, öğretmenler sık aralıklarla yaptıkları değerlendirmelerle öğrenci

başarısını takip etmelidirler.

• Okul-aile işbirliği.

Etkili okullarda veliler, okulun başarıya ulaşması konusunda önemli görevler

üstlenmelidirler.

Zigarelli (1996), tarafından yapılan araştırmada, etkili okulu oluşturan altı temel özellik belirtmiştir. Bunların her biri öğrenci başarısı üzerinde denenmiştir. Bunlar; nitelikli öğretmen, öğretmenin katılımı ve memnuniyeti, okul yöneticisinin liderlik özelliği ve iletişimi,güçlü okul kültürü, okul yönetiminin pozitif ilişkileri, yüksek aile katılımıdır. 

Nitelikli Öğretmen: Etkili okullarda, nitelikli öğretmenin özellikleri; eğitim yaşantısı, hizmet içi çalışmaları, tecrübesi, ifade gücü, derse hazırlanması, ders akışı içinde zamanı iyi kullanması ve kullandığı öğretim stratejileri şeklinde belirtilmektedir.

Öğretmenin Katılımı ve Memnuniyeti: Etkili okullarda öğretmenlerin, okul içindeki her türlü kararda görüşlerinin alınması beklenmektedir.

Okul Yöneticisinin Liderlik Özelliği: Etkili okul çalışmalarında, okul yöneticilerinin

liderlik özelliklerinin bulunması gerektiği ve sınıfta aktif olarak bulunmalarının daha iyi okullar yaratacağı vurgulanmaktadır. 

Güçlü Okul Kültürü: Yapılan araştırmalar, iyi bir iklime ve güçlü okul kültürüne sahip olan okulların daha başarılı olduklarını göstermektedir.

Okul Yöneticisinin Pozitif  İlişkileri: Okul yöneticisinin, öğrenci ve öğretmenlerle

kurduğu iyi ilişkiler öğretmen ve öğrencinin performansını artırmaktadır.

Ailenin Katılımı: Ailenin okula katılımı, öğrencinin başarısını artırmaktadır. Aileler

tarafından yapılan gönüllü etkinliklerin öğrenci performansını geliştireceği

vurgulanmaktadır.

Cheng ve Wong (1996), tarafından, Asya’da birçok okulda yapılan etkili okul

özelliklerini belirlemeye yönelik araştırmalarda aşağıdaki boyutlar elde edilmiştir:

• Çevrenin desteği. 

• Öğretmenin profesyonelleşmesi. 

• Okulun her alanında kaliteye yönelme. 

• Başarı konusunda yüksek beklentiler.

Etkili Okulda Yönetici Boyutu

Etkili okulu oluşturmada okul yöneticisi boyutu önemli bir yere sahiptir. Başka bir deyişle, etkili okula ulaşmada atılacak en önemli adımlardan birisi okul yöneticisinin liderlik özelliğidir. Etkili okulu oluşturma, yönetme ve sürdürmede, okul yöneticisinin bir lider olarak önemli bir yeri olduğu, birçok araştırmacının üzerinde birleştiği bir konudur. Öğretim lideri olarak okul yöneticisi, okulun varlık nedenini ve eğitim- öğretim politikasını açık ve net bir  şekilde ifade eden bir vizyon geliştirmeli ve bu vizyonu okulun tüm personeline aktarabilmelidir. 

 Bir örgütü amaçlarına göre yaşatmak, insan ve madde kaynaklarını verimli bir biçimde

kullanmakla gerçekleşmektedir. Bundan dolayı, örgütle ilgili grupların yaşantılarını değerlendirip düzenleme ve bu yaşantılar yoluyla grubun gücünden yararlanılması gerekmektedir. Bunun yapılması ise liderlik özellikleri göstermeyi gerektirmektedir.

Bennis ve Nanus, yönetici ve lider arasındaki farkı şöyle yorumlamaktadır: Yönetici işleri doğru yapan kişidir, lider ise doğru işi yapan kişidir. Özet olarak da liderlik özelliklerine sahip kişilerde bulunan rolleri şöyle belirtmektedirler: 

• Vizyon, sahibi olma,

• Adaletli olma, 

• Etkili olma,

• Yeterli olma,

• Sosyal olma, 

• Risk alma (AASA, 1992)

Penny Taylor, etkili okul yöneticisini, personeli okul vizyonu açısından bilinçlendiren ve personeli okul vizyonuna göre motive edip, bu amaçta yol almalarını sağlayan, risk alan kişi olarak tanımlamaktadır (AASA, 1992). Scheerens (1988), etkili okullardaki yönetici davranışıyla ilgili araştırmasında şu sonuçlara ulaşmıştır: 

• Başarıyı vurgular,

• Öğretim stratejileri oluşturur,

• Düzgün bir okul atmosferi hazırlar,

• Sıklıkla öğrenci gelişmelerini izler ve değerlendirir,

• Eğitim ve öğretimi koordine eder ve öğretmenleri destekler.

Bolem (1993, Akt: Bush, 1998), etkili okullardaki yönetici özelliklerini şöyle sıralamıştır:

• Mükemmel liderlik özelliklerine sahip olan, okulu ile ilgili görüşlerini açıkça ortaya koyan, okulda değer ve inançlar sistemi oluşturan, okulun kültürünü  şekillendiren, stratejik bir  şekilde düşünüp plan yapan, kaliteyi ve başarı konusundaki beklentileri yükseltmeyi özendiren,

• Etkili dinlemeyi bilen, öğretmen ve öğrencilerin düşüncelerine önem veren ve onlara her konuda yardımcı olan, 

• Çalışanlarını motive eden, her zaman coşkulu ve iyimser olan, her türlü başarıyı destekleyen ve ödüllendiren,

• Çalışanlarına güvenen, personelini olumsuz dış etkenlerden koruyan, personelitarafından desteklenen, sorumluluk sahibi, davranışlarıyla örnek oluşturan, 

• Okuldaki her türlü olayla ilgilenen, öğretmenlerini gelecek gelişmelere hazırlayan, öğrencilerle birebir iletişim kuran, okul içinde her yerde sıkça görünen kişidir.

Etkili okullarda, okul yöneticileri, öğretimle ilgili konularda güçlüdürler. Bu okullarda, öğretmenlerin performansları sürekli gözden geçirilir. Okulda bütünsel olarak,öğretimin amacını ve önemini, odak noktasını belirten ve öğretmenlere yol gösterici niteliği olan açık bir misyon geliştirilmiştir. Böylece, öğrencilerin öğrenmelerine odaklanan ve öğrenmeye yardımcı olan pozitif bir okul iklimi oluşturulur. Etkili okulların en önemli özelliklerinden birisi de okul yöneticilerinin, sınıfın öğretimle ilgili etkinliklerine aktif bir şekilde katılmalarıdır. Okulun eğitim öğretim politikasını belirten açık bir vizyonun ve misyonun tanımlanması, öğretim programının uygulanması, öğretimin yönetimi, olumlu bir öğrenme ortamının oluşturulması, öğretmenlerin performanslarının sürekli izlenmesi ve uygun geri bildirimlerin sağlanması ve öğretim programının değerlendirilmesi, okulun eğitim öğretim etkinlikleri üzerinde doğrudan etkisi olan liderlik davranışlarıdır.

Etkili Okulda Öğretmen Boyutu

Eğitim amaçlarının, en sağlıklı biçimde seçilen ders, konu ve uğraşıları aracılığı ile gerçekleşmesi, öğretim süreçleri ile sağlanır. Öğretimin temel öğesi de öğretmendir.

Etkili okulla ilgili yapılan araştırmalarda bu okullarda görevli öğretmenlerin bazı

özelliklere sahip oldukları görülmüştür. Bunlar:

• Etkili okullarda öğretmenler birbirlerini destekler ve etkileşim içindedirler, 

• Okul lideri tarafından her türlü desteği görürler, • İşbirliği içinde çalışırlar,

• Öğretim stratejilerini paylaşırlar (Carter ve Michael, 1995).

Etkili okullarda öğretmenler, eğitim-öğretimle ilgili konularda işbirliği içinde çalışırlar.

Okulu oluşturan üyeler (yönetici-öğretmen-öğrenci) arasındaki işbirliği, yapılan

araştırmalarda etkili okulla ilişkili, merkezi süreçlerden biri olarak bulunmuştur

(Şişman,1996). Etkili okulda öğretmenler, öğrencilerle ilgili yüksek standartlar

belirlemeli ve öğrenci başarısı konusunda yüksek beklentiye sahip olmalıdır

(Lezotte,1991). Bu doğrultuda öğretmenin, öğrenciden beklediği yüksek standardı

kendisi içinde uygulaması gerekmektedir. Smith (1985 Akt: Balcı, 1993), etkili

okuldaki öğretmenlerin, davranış ve özelliklerini şöyle sıralamaktadır:

• Düzenli ve disiplinlidir,

• Akademik başarıyı ve öğrencilerin başarısını ön plana çıkarır,

• Alanına hâkimdir,

• Olumlu davranışı pekiştirir, olumsuzu kontrol eder,

• Öğrencilere başarabilecekleri ödevler verir,

• Öğrencilerin bir konuyu başardıklarından emin olmadan bir sonraki konuya geçmez,

• Öğrencilerinin işbirliği içinde çalışmasını sağlar, 

• Öğrencilere ne öğrendiklerini ve hala neyi öğrenmeye ihtiyaçları olduğunu

bilmelerini sağlayıcı uygun dönüt verir, 

• Olabildiğince öğrencileri öğrenme etkinliklerine katar.

Etkili Okulda Öğrenci Boyutu

Etkili okullarda öğrenciler kendilerini ilgilendiren konularda kararlara katılırlar ve başarı

konusunda yüksek beklentilere sahiptirler. Etkili okullarda öğrenciler “ne” “niçin” ve “nasıl”

sorularına yanıt aramalıdırlar (Şişman, 1996). Etkili okullarda öğrenciler:

• Öğrenciler, okul ve sınıf içinde işbirliğine dayalı öğrenme anlayışına sahiptirler,

• Sorumluluk almaya isteklidirler,

• Okul yaşamını iyileştirme konusunda isteklidirler,

• Kendilerinden neler beklenildiğini bilirler,

• Kendi öğrenme sorumluluklarını üstlenirler.

Etkili Okulda Okul Kültürü ve Ortamı Boyutu

Etkili okul araştırmaları, etkili okulda öğrenmeye uygun olumlu bir atmosferin bulunması gerektiğini vurgulamaktadır. Okul çalışanlarının birikimleri, karşılıklı etkileşimleri zamanla okulda, o okula özgü bir kültürün gelişmesine neden olmaktadır. Bu kültür norm, inanç, tutum, beklenti, davranış ve eğilimlerden oluşmaktadır. Sonunda okulda nelere önem verildiği, nelerin değersiz bulunduğu, nasıl hareket edileceği konusunda personel arasında bir ortaklaşma doğmaktadır (Balcı, 1993). Etkili okullarda, okul personeli arasında paylaşılan zengin ve güçlü bir okul kültürü bulunmaktadır. Etkili okullar oluşturabilme yolunda temel dinamikleri, her okulun kendi içinde öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler, veliler ve toplum için okulu özellikli kılan kültürün içinde aramak, bulmak, yaşama geçirmek gerekmektedir (Deal, 1988; Akt: Şişman,1994). Etkili okula ulaşmanın adımlarından biri, açık ve düzenli okul iklimidir. Okul iklimi sıkıcı olmamalı aynı zamanda öğretime ve öğrenmeye yardımcı olmalıdır. Dayanışmanın hüküm sürdüğü, takım ruhunun vurgulandığı, empatinin yaygın bir şekilde kullanıldığı okullarda, etkili okul ikliminin adımlarının var olduğu söylenebilir (Lezotte,1991).

Okul Çevresi ve Veliler Boyutu

Okullar, belli bir toplumsal çevre içinde yer alır ve bu çevre ile sürekli etkileşim içindedir.

Akademik yönden yüksek başarıya sahip okulların, başarı düzeyi düşük okullardan daha fazla çevresel-ailesel destek ve katılıma sahip oldukları görülmektedir.  Smith (1994), tarafından yapılan araştırmanın bulgularına göre, ailelerin okulla yakın ilişkiler içinde bulunduğu zaman öğrencilerin gerek akademik başarı yönünden, gerekse disiplin yönünden daha başarılı oldukları saptanmıştır. Ayrıca, okul ve aile işbirliğine destek vererek öğrencinin kişisel ihtiyaçlarını belirlemede en kısa yolun aile ile birlikte çalışmak olduğunu vurgulanmıştır. Anne babaların çocukları en iyi tanıyan kişiler olmasından ve

eğitim sürecinde okul-ev tutarlılığının gerekliliğinden, yola çıkarak, anne babaların da eğitim sürecinin etkin elemanları olarak, çocuklarının akademik, kişisel ve sosyal gelişimine katkıda bulunmaları sağlanmaktadır. Aile katılımı programları, öğrencilerin okul ve ev ortamında tutarlı olmalarını sağlarken, aynı zamanda ailelerin çocuklarının okul içi davranışlarını daha iyi tanımalarına neden olur. En önemlisi ise, eğitimci ve aile etkileşiminin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Etkili okullarda, aileler okulun temel misyonunu anlar ve desteklerler. Akademik başarıyı yakalamada ailelere önemli rollerde

bulunmaları için fırsatlar yaratılır (Lezotte, 1991). Etkili okullar, planlama ve karar aşamasında ailelere önemli roller vermektedirler ve aile okul işbirliğini en yüksek seviyede tutmaya çalışmaktadırlar. Etkili okul araştırmaları göstermektedir ki aile ile işbirliği içinde çalışmak okulun etkililiğini artırmaktadır (AASA, 1992). 

Türkiye’de eğitim örgütlerinde yapılacak her türlü değişikliğin temel amacı, daha iyi, daha nitelikli ve daha etkili eğitim içindir. Etkili okulların, yönetim, öğrenci, öğretmen, program, okul kültürü ve veli boyutları yönünden belirgin özelliklere sahip oldukları görülmektedir. Bu araştırmada, ortaöğretim kurumlarında görevli okul yöneticilerinin etkili yönetici özelliklerini karşılama düzeylerinin değerlendirilmesi hedeflenmiştir.

Araştırma sonucunda ulaşılacak bulgular öğretmen ve yöneticilerin yetiştirilmesi, atanması ve yükseltilmesi politikalarının oluşturulmasında ilgililere yol gösterebilir. Bu araştırmanın temel amacı, ortaöğretim düzeyindeki okulların, etkili okul özelliklerine sahip olma düzeylerini belirlemektir. Belirlenen bu temel amaca dayalı olarak, aşağıdaki sorulara yanıt aranmaktadır.

1. Etkili okulun bir boyutu olan “okul yöneticisi” ne ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen ve öğrenci algıları nelerdir?

2. Etkili okulun bir boyutu olan “okul yöneticisi” ne ilişkin olarak, göstermeleri gereken davranışların gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen ve öğrenci algıları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

3. Etkili okulun bir boyutu olan “öğretmen” e ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğrenci algıları nelerdir? 4. Etkili okulun bir boyutu olan “öğrencilere” e ilişkin olarak, olması gereken

özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen algıları nelerdir?

5. Etkili okulun bir boyutu olan “okul kültürü ve ortamına” ilişkin olarak, olması

gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen algıları nelerdir?

6. Etkili okulun bir boyutu olan “okul çevresi ve velilere” ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen algıları nelerdir?

YÖNTEM

Araştırmanın çalışma grubunu; Türkiye’nin Bilecik ili, Bozüyük ilçesinde merkezde bulunan ortaöğretim düzeyindeki okulların öğrencileri ve öğretmenleri oluşturmaktadır.

Araştırmaya 69 öğretmen, 782 öğrenci katılmıştır. Araştırmada kuramsal bilgiler ilgili literatür taranarak elde edilmiştir ve bu bilgiler ışığında araştırma aracı geliştirilmiştir.

Araştırmanın uygulamaya dayalı verilerinin toplanmasında anket formu kullanılmıştır.

Ölçeğin geliştirilmesi sürecinde literatürdeki benzer anketler incelenmiştir.  Şişman’ın (1996), hazırlamış olduğu etkili okul anket formundan yararlanılmıştır. Hazırlanan anket formu uzman görüşüne sunulmuş ve dönütler doğrultusunda yeniden düzenlenmiştir. Araçta yer alan maddeler, beşli likert tipi ölçeğe göre düzenlenmiş olup, “tamamen katılıyorum”, “çoğunlukla katılıyorum”, “orta derecede katılıyorum”, “az katılıyorum”, “hiç katılmıyorum” biçiminde derecelendirilerek ifade edilmiş, en çok kabul edilen seçeneğe doğru 5, 4, 3, 2, 1 biçiminde puanlandırılmıştır. Anketin güvenilirliği için cronbach alfa katsayısına bakılmıştır. Cronbach alfa katsayısı 0.89 bulunmuştur. Verilerin çözümlenmesinde, istatistiksel paket  programlardan yararlanılmıştır. Verilerin frekans dağılımları ve yüzdeleri alınarak yorumlanmıştır.

Öğretmen ve öğrencilerin algılarının karşılaştırılmasında Ki-Kare tekniği kullanılmıştır.

BULGULAR ve YORUMLAR

Bu bölümde, veri toplama aracı yoluyla toplanan verilerin çözümü sonucunda elde  edilen bulgulara ve yorumlarına yer verilmiştir. Bulgular, araştırmanın amacıyla ilgili sorular doğrultusunda yer almaktadır. 

1. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Okul Yöneticisi” ne  İlişkin Olarak, Olması

Gereken Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğretmen Algıları

Öğretmen algılarına göre; en yüksek düzeyde katılım, (%65.1) “okulda başarıya önemverir ve destekler” yargısında ortaya çıkmaktadır.  Bu  durum,  öğrencilerin okul yöneticisi boyutuna ilişkin algılamaları ile paralellik göstermektedir. Öğrenci algılarında da en yüksek orana sahip yargı, “okulda başarıya önem verir ve destekler” dir.

Öğretmenlerin, yine yüksek düzeyde katıldıkları yargılar; (%54) “çevre ve veli ile sürekli iletişim kurmaya çalışır” ve (%52.4) ile “okulda geçirdiği sürenin çoğunu eğitim-öğretim işlerine ayırır” ifadeleridir. Bu bulgular, olması gereken yönetici davranışlarının gerçekleştiğini göstermektedir. Öğretmenlerin yöneticiye ilişkin algıları genelde yüksektir. Bu bulgu, Şişman (1996) ve Balcı' nın (1993), araştırma sonuçlarıyla örtüşmektedir. Araştırmaya katılanların orta derecede katıldıkları diğer bir yargı da (%28.6) “eğitim-öğretimle ilgili her konuda öğretmenlere önderlik yapar” yargısıdır. Bu nedenle, okul yöneticisinin liderlik özelliklerini, sınırlandığı söylenebilir. Öğretmenlerin en az katıldıkları yargı (%23.8) ile “öğretmenlerin mesleki olarak gelişmelerini sağlamak amacıyla hizmet-içi eğitim görmelerine öncülük eder ve destekte bulunur” yargısıdır. Bu durum, öğrencilerin okul yöneticisi algılarıyla paralellik göstermektedir.

Öğrenci algılarına göre de aynı yargı düşük yüzde (%17.5) ile karşımıza çıkmaktadır. 

Bu bulgunun aynı zamanda okullardaki uygulama ile paralellik gösterdiği söylenebilir.

Sonuç olarak, okul yöneticileri, öğretmenleri ve gereksinimlerini yakından takip etme olanağına sahip bireyler olmalarına karşın, onların hizmet-içi eğitimleri ile ilgili yetkilerinin sınırlı olduğu görülmektedir.

2. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Okul Yöneticisi” Ne İlişkin Olarak, Olması

Gereken Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğrenci Algıları

Öğrenci algılarına göre; en yüksek düzeyde katılım ( %70.1) “okulda başarıya önem verir destekler” yargısında ortaya çıkmaktadır. Bu durum, yöneticilerin öğrencileri motive etmesi düşüncesini dile getirebildiği için olumludur. Araştırmaya katılanların orta düzeyde katıldıkları yargı ise, “insan ilişkilerine önem verir ve eşitlik ilkesine bağlıdır” ifadesidir. Bu oran, olması gereken yönetici tutumunun yeteri kadar gerçekleşmediğini göstermektedir, oysa örgütün daha verimli olabilmesi için insan ilişkilerine önem verilmelidir. Öğrencilerin orta derecede katıldıkları yargı, (%27.6) “okulda geçirdiği sürenin çoğunu eğitim-öğretim işlerine ayırır” yargısıdır. Bu bağlamda, genel olarak okul yöneticilerinin, okullarda bürokratik işlere çok zaman ayırdıklarını söylenebilir. Katılımcıların orta derecede katıldıkları diğer bir yargı da

(%27.9) “öğretmenlerin mesleki gelişmelerini sağlamak amacıyla hizmet-içi eğitim görmelerine öncülük eder ve destekte bulunur” ifadesidir. Bu bulgu doğrultusunda, okul yöneticilerinin öğretmenlerin mesleki gelişimleri açısından çok fazla katkıda bulunmadıkları söylenebilir. 

3. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Okul Yöneticisi” ne  İlişkin Olarak,

Göstermeleri Gereken Davranışların Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğretmen ve Öğrenci Algılarının Karşılaştırılması

Araştırmada yanıt aranan ilk üç soru, etkili okulun bir boyutu olan “okul yöneticisi” ne ilişkin olarak, göstermeleri gereken davranışların gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen ve öğrenci algıları ile bulgular arasında anlamlı bir farklılığın olup olmadığıdır. 

Tablo 1’de öğretmen ve öğrencilerin okul yöneticisi boyutuna ilişkin algıları ve bu algılar arasındaki farklılıklar gösterilmiştir. bir farklılık olduğu görülmektedir. “Okulda geçirdiği sürenin çoğunu eğitim-öğretim işlerine ayırır” ve “İnsan ilişkilerine önem verir ve eşitlik ilkesine bağlıdır” yargılarında öğretmen ve öğrencilerin algılarının farklılığından söz edilebilir. Öğretmenler, okul yöneticisinin, okulda geçirdiği sürenin eğitim-öğretim işlerine ayırdığı görüşünü paylaşırken, öğrenciler bu görüşü çok benimsememektedirler.

4. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Öğretmen” ne İlişkin Olarak, Olması Gereken

Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğrenci Algıları Öğrenci algılarına göre, bu boyutta yer alan on dört yargıdan öğrencilerin en yüksek düzeyde

katılımı (%41.7) “okulda eğitim-öğretim programlarının uygulanmasına yönelik kararlara katılırlar” yargısında ortaya çıkmaktadır. Öğrencilerin orta düzeyde katıldıkları yargılar ise, (%35.5) “okulun ve dersin amaçlarını öğrenciye tanıtırlar” ve (%35.) ile “eğitim ve öğretimle ilgili konularda işbirliği içinde çalışırlar” yargılarıdır. Bu davranışların öğretmenlerin göstermesi gereken davranışlar olduğu düşünülmektedir; ancak, öğrencilerin bu konudaki

algılamalarının düşük olması, bunun yeterli derecede gerçekleşmediğini düşündürebilir. Bu boyutta gerçekleşme düzeyi yönünde en son sırada yer alan yargılar, (%27.6) ”Öğrenci çalışmalarını yakından izleyip, sonuçlara göre öğrencileri yönlendirirler” ile (%31.3) “meslekiyönden kendisini sürekli olarak, yenileme ve geliştirme gereksinimi içerisindedirler”ifadeleridir. Bu sonuç, öğretmenlerin düzeltme ve dönüte yeterince önem vermediğini göstermektedir. Halbuki, öğrenci başarısını artırmada sürekli dönüt verme oldukça önemlidir.

Değerlendirme sonuçlarına göre, öğrenci algılarının orta derecede katılıyorum seçeneğinde yoğunlaştığını görüyoruz. Sonuç olarak, öğretmenlerin kendilerini geliştirme ve yenileme konusunda yeteri kadar çaba harcamadıkları söylenebilir. Aynı zamanda, etkili okulun bir boyutu olan “öğretmen” e ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğrenci algılarının yeteri kadar yüksek olmadığı söylenebilir. 

5. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Öğrenciler”e İlişkin Olarak, Olması Gereken

Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğretmen Algıları 

Öğretmenlerin, öğrenci davranışlarına ilişkin yargılara katılma düzeyleri incelendiğinde, en yüksek düzeyde katılım (%47.6) “başarı konusunda yüksek beklentilere sahiptirler” ifadesidir. Yüksek katılıma sahip diğer yargılar ise; (%42.9) “okul ve sınıf içinde işbirliğine dayalı birlikte öğrenme anlayışına sahiptirler” ve (%41.3) “sorumluluk almaya isteklidirler”yargılarında ortaya çıkmaktadır. Bulgular, öğretmenlerin genel olarak, öğrencilere ilişkin

olumlu algı ve değerlendirmelere sahip olduklarını göstermektedir. Öğretmenlerin, orta derecede katıldıkları yargı, (%28.6) “kendileriyle ilgili verilen kararlarda söz hakkına sahiptirler” yargısıdır. Bu nedenle, okullarda katılımcı ve işbirlikçi yönetimin iyileştirilmesi gerekliliği söylenebilir. Öğretmen algılarına  göre  en  düşük düzeyde katılım (%14.3) “kendilerinden neler beklenildiğini bilirler” ifadesidir. Bu durum, okullarda iletişime daha fazla önem verilmesi gerekliliğini düşündürebilir. Sonuç olarak, bu davranışlar öğrencilerin

göstermesi gereken davranışlardır; ancak, öğretmenlerin bu konudaki algılamalarının düşük olması bunun yeteri derecede gerçekleşmediğini gösterebilir. 6. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Okul Kültürü ve Ortamı”na İlişkin Olarak, Olması Gereken Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğretmen Algıları Bu boyutta yer alan on yargıdan, öğretmenlerin en yüksek düzeyde katıldıkları yargı (%52.4) “okulun amaçlarına ulaşması konusunda yönetici, öğretmen ve öğrenciler arasında işbirliği vardır” ifadesidir. Diğer bir katılımı yüksek olan yargı ise, (%50.8)“okulda her ilgili kendisini ilgilendiren konularda karar verme süreçlerine katılır”ifadesidir. Öğretmenlerin, orta derecede katıldıkları yargı (%31.7) “okulun genel havası,öğretmen ve öğrencileri istekle çalışmaya teşvik eder” dir. Bu oranın düşük olduğugözlenmektedir. Öğretmenlerin en düşük düzeyde katıldıkları yargı (%28.6) “okulun kendisine ait değerlerini yansıtan geleneksel törenleri vardır” ifadesinde ortaya çıkmaktadır. Bu durum ortaöğretim kurumlarının bu konuda eksikleri olduğunu

düşündürmektedir. Yine katılımcıların düşük derecede katıldıkları bir diğer yargı ise; (%23.8) “tüm personel bir takım ruhu içinde çalışır” ifadesidir. Bu durum ortaöğretim kurumlarında, iletişime yeteri kadar önem verilmediği düşüncesini uyandırmaktadır.

Özetle, bu boyutta yer alan yargılardan daha az gerçekleştiği görülen; farklı

düşünebilme ve bunu ifade edebilme, okulun kendine ait değerlerini yansıtan geleneksel törenler ve takım ruhu içinde çalışma gibi durumlarda daha fazla iyileştirmeye gereksinim olduğu söylenebilir. 7. Etkili Okulun Bir Boyutu Olan “Okul Çevresi ve Veliler” e  İlişkin Olarak,

Olması Gereken Özelliklerin Gerçekleşme Düzeyi Konusunda Öğretmen Algıları 

Öğretmenlerin, okul çevresi ve velilere ilişkin, yargılara katılma düzeyleri

incelendiğinde, en yüksek düzeyde katılım, (%46) “veliler, öğrenci hakkında yönetici ve öğretmenlerle rahatça konuşabilirler” olduğu görülmektedir. Öğretmenlerin yaklaşık olarak yarısının, katıldığı yargı; “veliler, okulla ilgili şikâyet, öneri ve isteklerini okul yetkililerine iletebilirler” yargısıdır. “Veliler okul ve eğitim-öğretim ile ilgili kararlara katılırlar” ve “okul dışı çevre ve veliler okula maddi manevi katkıda bulunmaya isteklidirler” yargılarına öğretmenler, (%31.1) orta derecede katılmaktadırlar. Bulgular incelendiğinde, okul çevresi veliler boyutuyla ilgili olarak, ortaöğretim kurumlarının veli ve okul çevresi ile iletişime açık olduğu; ancak, okul-aile iletişiminin beklenen düzeyde olmadığı söylenebilir. Balcı’nın (1993), benzer bir araştırmasındaki sonuçlarda

da etkili okul faktörü içinde en az gerçekleşen boyutun veli boyutu olduğu

görülmektedir. Velilerin okulun kendilerinden neler beklediğinin bilincinde olma

durumlarına ilişkin olarak daha az etkin durumda oldukları söylenebilir. Okulun

bulunduğu sosyo-ekonomik çevre belirleyici bir değişken olabilir. Okul-aile işbirliğinin geliştirilmesinde en büyük görev okul yöneticisi ve öğretmene düşmektedir. Başka bir deyişle, okul yöneticisi ve öğretmenin veli ve çevre ile iletişim konusunda programlı uygulamalara yönelmesi gerekmektedir.

SONUÇ ve ÖNERİLER

Sonuçlar

1. Etkili okulun bir boyutu olan okul yöneticisine ilişkin olarak, olması gereken

özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmenlerin algıları yüksektir. Bu sonuç, Şişman’ın (1996), araştırma sonucuyla örtüşmektedir. Yöneticiler hakkında en yüksek düzeyde “okulda başarıya önem verir ve destekler” ifadesinde birleşmektedirler. 

2. Etkili okulun bir boyutu olan okul yöneticisine ilişkin olarak, olması gereken

özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğrencilerin algıları yüksektir. Yöneticiler hakkında en yüksek düzeyde “okulda başarıya önem verir ve destekler” ifadesinde birleşmektedirler.

3. Etkili okulun bir boyutu olan okul yöneticisine ilişkin olarak, göstermeleri gereken davranışların gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen ve öğrenci algıları arasında, iki yargıda “Okulda geçirdiği sürenin çoğunu eğitim-öğretim işlerine ayırır” ve “İnsan ilişkilerine önem verir ve eşitlik ilkesine bağlıdır” anlamlı bir farklılık vardır.

4. Etkili okulun bir boyutu olan “öğretmen” e ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğrenciler en yüksek düzeyde öğretmenlerin “okulda eğitim- öğretim programlarının uygulanmasına yönelik kararlara katılırlar” ifadesinde birleşmek- tedirler. Etkili okulun bir boyutu olan öğretmene ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin  gerçekleşme düzeyi konusunda öğrenci algıları yüksek değildir. 

5. Etkili okulun bir boyutu olan öğrencilere ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmenler en yüksek düzeyde öğrencilerin “öğrenciler başarı konusunda yüksek beklentilere sahiptirler” ifadesinde birleşmektedirler. Etkili okulun bir boyutu olan “öğrencilere” ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen algıları yüksek değildir. 

6. Etkili okulun bir boyutu olan okul kültürü ve ortamına ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmenlerin en yüksek düzeyde katıldıkları yargı “okulun amaçlarına ulaşması konusunda yönetici, öğretmen ve öğrenciler arasında işbirliği vardır” ifadesidir. Öğretmenlerin en düşük düzeyde katıldıkları yargı “okulun kendisine ait değerlerini yansıtan geleneksel törenleri vardır” ve “tüm personel bir takım ruhu içinde çalışır” ifadesidir. Bu durum ortaöğretim kurumlarında, iletişime yeteri kadar önem verilmediği düşüncesini uyandırmaktadır. 

7. Etkili okulun bir boyutu olan okul çevresi ve velilere ilişkin olarak, olması gereken özelliklerin gerçekleşme düzeyi konusunda öğretmen algılarına göre, ortaöğretim okullarında, okul çevresi veliler boyutuyla ilgili olarak, ortaöğretim kurumlarının veli ve okul çevresi ile iletişime açık olduğu; ancak, okul-aile iletişiminin beklenen düzeyde olmadığıdır. Balcı (1993) ve  Şişman (1996), araştırma sonuçları bu noktada örtüşmektedir. Her iki araştırmada da okul çevresi veliler boyutunun olması gereken özellikler açısından düşük düzeyde gerçekleştiği görülmektedir. 

Öneriler

1. Okulda, çevrenin ve velinin okulu benimsemesi için çeşitli etkinlikler yapılmalı ve okulların kapıları çevreye açılmalıdır. 

2. Öğretmenlerin sürekli olarak niteliklerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu açıdan,öğretmenlerin işbaşında eğitimlerine önem verilmeli ve destekleyici çalışmalar yapılmalıdır. Öğretmenler sadece öğreten bireyler değil, aynı zamanda sürekli öğrenenbireyler olmalıdır.

3. Öğretmenlerin hizmet içi eğitim sürecine ilişkin kararlarda, okul yöneticilerinin de görüşleri alınmalıdır.

4. Okul kültürü ile ilgili olarak ortaöğretim okullarında, okulun değerlerini yansıtan geleneksel törenleri oluşturulmalıdır.

5. Okulların kendilerine özgü değerler geliştirmeleri ve korumalarına yönelik etkinlikler düzenlenmelidir. 

Alıntı

Anasayfa