SICAKLIK ⁰C BAŞLIKLAR
Sıcaklığın tanımı                          Isı ve ısı ve sıcaklık farkı
Sıcaklığ etkileyen faktörler           İngirgenmiş sıcaklık, gerçek sıcaklık
Dünyada sıcaklığın dağılışı          Değerlendirme Testleri

ISI VE SICAKLIK

Sıcaklık ve ısı kavramları birbirinden farklıdır. Isı,bir cismin içerisindeki moleküllerin hareketiyle ortaya çıkan toplam enerjiye denir. Doğrudan ölçülemez. Isı enerjisi kalorimetre kabı ile ölçülür ve ısının birimi de kaloridir.

Cismin ısısı arttığında moleküllerin hareketi veya titreşimi de artmaktadır. Artan molekül titreşimlerinin elektromanyetik dalgalar hâlinde çevreye yaptığı etkiye ise sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür. °C (Celsius), °F (Fahrenheit),°K (Kelvin) gibi teknik ölçü birimleri ile ifade edilir.

Termometrenin ölçtüğü hava sıcaklığından farklı olarak insan vücudunun hissettiği, algıladığı sıcaklığa hissedilen sıcaklık denir. Bu sıcaklık; iklimsel çevre, giysilerin ısı direnci, nem, rüzgâr, vücut yapısı ve kişisel durumdan etkilenir. Dolayısıyla sıcaklığı hissetme kişiden kişiye göre değişebilir.
YERYÜZÜNÜN SICAKLIK KAYNAKLARI
- Güneş'ten gelen ışınlar(ışınların dik açı-düşük açı ile gelmesi sıcaklığı çok etkiler, hatta en temel etkendir-Güneş ışınları olmasaydı dünyadaki sıcaklık-270 ⁰C olurdu)
- Mağmadan gelen sıcaklık(jeotermal ısı)
- Gök cisimlerinden gelen yansıma(Güneş hariç)
- Güneş ışınlarının ulaşabileceği uzaklık ise 9.5 trilyon km dir. Dünyamızın Güneş'e olan uzaklığı ortalama olarak 150 milyon km olduğunu düşünürsek oldukça iyi bir erişilebilirlik.

SICAKLIĞIN DAĞILIŞINA NELER ETKİ EDER?

GÜNEŞ

Atmosferin dış sınırına ortalama Güneş enerjisi 2kalori/cm² dir. Bu enerji miktarına solar konstant yani Güneş sabitesi denir.Güneş sabitesini etkileyen durumlar;
Atmosferdeki ve yeryüzündeki temel sıcaklık kaynağı Güneş’tir. Dünya'nın enerji kaynağı Güneş'tir. Güneş’ten gelen enerji miktarı değişmektedir. Güneş lekelerindeki büyüme ve küçülmeler(genel olarak 9-11 ve 33-36 yılda bir artar ya da azalır), Dünya’nın Güneş’e olan mesafesindeki değişmeler Güneş’ten gelen enerji miktarını da etkileyebilmektedir. Dünya, Güneş’e en yakın olduğu tarihte (3 Ocak) daha fazla enerji alır(Güneş sabitesi 2.04 kalori/cm² ). 4 Temmuz durumunda ise Güneş sabitesi azalır(1.96kalori/cm² ) Ancak bu durum, sıcaklıklar üzerinde büyük bir değişime neden olmaz.

ATMOSFER
Atmosfer Güneş’ten gelen enerjinin tamamı yeryüzüne ulaştırmaz. Çünkü atmosfer içindeki gazlar; Güneş ışınlarının yansımasına, dağılmasına ve emilmesine neden olur. Güneş’ten gelen enerjinin yaklaşık %43’lük kısmı yeryüzünü ısıtır (yeri ısıtan enerjinin tamamı%27 ve atmosferde dağılan enerjinin %16’sı). Eğer atmosferin yansıma, dağılma ve emilme özellikleri olmasaydı Güneş ışınlarını doğrudan alan yerler çok sıcak, güneş almayan yerler ise aşırı soğuk olurdu. Ayrıca Güneş ışınları atmosferde dağıldığı için yeryüzündeki sıcaklık da dengelenir.
Bakınız atmosferin yapısına

GÜNEŞ IŞINLARININ DÜŞME AÇISI
Güneş ışınlarının yeryüzene farklı açılarla gelmesinin nedenleri;
- Dünyanın küre şekli
- Dünyanın günlük hareketi
- Yıllık hareketi ve dolayısıyla eksen eğikliği
- Yeryüzü şekilleri(bakı-eğim)

Yeryüzündeki sıcaklık dağılışını etkileyen temel faktördür.

Dik açıyla gelen Güneş ışınları dar alanlara, dar açıyla gelen Güneş ışınları ise geniş alanlara enerji verir.  Bu da Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği yerin daha çok ısınmasına, dar açıyla geldiği yerin ise daha az ısınmasına  neden olur. Güneş ışınlarının geliş açısı; Dünya’nın  şekline, günlük harekete, eksen eğikliğine ve yeryüzü şekillerinin özelliklerine göre değişir.
 DÜNYANIN ŞEKLİ 

Dünya’nın şekline bağlı olarak Güneş ışınlarının yere düşme açısı Ekvator’dan kutuplara doğru daraldığından sıcaklık da genel olarak azalır. Buna enlem etkisi denir. Bu durum Ekvator bölgesinin lehinedir.Bazı durumlarda enlem etkisine ters düşen durumlar ortaya çıkabilir.

Güneş ışınlarının yere düşme açısı daraldıkça ışınların atmosferde aldığı mesafe uzar. Bu da atmosfer tarafından daha fazla enerjinin tutulmasına neden olur. Bu durum ise kutuplar lehinedir zira kutuplarda daha çok tutulma olur.

DÜNYA’NIN GÜNLÜK  HAREKETİ

Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının yere düşme açısı gün içinde değişir. Bu durum gün içinde sıcaklığın da değişmesini sağlar. Güneş ışınlarının yere düşme açısı, güneşin doğuşundan öğleye kadar sürekli artar. Öğle vakti gelebileceği en büyük açıyla gelir. Öğleden sonra ise güneş batana kadar Güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülmeye başlar.

Günün en sıcak vakti, genellikle ısı birikiminden dolayı yerel saate göre 12.00-14.00 saatleri arasıdır. Güneş battıktan sonra gündüz biriken enerji kaybolmaya başlar. Günün en soğuk vakti ise gece boyunca kaybedilen enerjiye bağlı olarak, genellikle güneşin doğmasına yakın  vakitlerdir.

YILLIK HAREKET VE EKSEN EĞİKLİĞİ(EN TEMEL ETKEN)

Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir. Bu da sıcaklığın değişmesine neden olur. Güneş ışınları, sadece dönenceler arasında kalan tropikal kuşağa dik ya da dike yakın açılarla düşer. Kutup kuşağına ise genel olarak eğik açılarla düşer. Bu yüzden tropikal kuşak ve kutup kuşağında Güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak sıcaklıklar fazla değişmez. Ancak orta kuşakta Güneş ışınlarının yere düşme açısının belirgin şekilde değişmesiyle sıcaklıklar daha fazla değişir. Dört mevsim burada daha belirgin yaşanır. Bununla beraber, eksen eğikliğine bağlı olarak Kuzey ve Güney Yarım Küre’de aynı anda farklı mevsimler yaşanır.

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ (BAKI-EĞİM)

Yeryüzü şekillerinin bakı-dulda durumları Güneş ışınlarının yere düşme açılarını etkilemektedir. Örneğin bakı olan yamaçlar yani Güneşe bakan yamaçlar ,Güneş ışınlarını daha büyük açılarla aldığı için dulda yamaca yani Güneşe bakmayan yamaca göre daha sıcaktır. Kuzey Yarım Küre’de Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde bakı yönü, her zaman dağların güney yamaçlarıdır. Güney Yarım Küre’de ise Oğlak Dönencesi’nin güneyinde bakı yönü, her zaman dağların kuzey yamaçlarıdır.

Dönenceler arasında ise durum değişir. Güneş ışınlarının yere dik düştüğü tarihe göre bakı yönü bazen kuzey bazen de güney olur. Ülkemiz Yengeç Dönencesi’nin kuzeyinde yer aldığı için dağların bakı yönü her zaman güneydir.Ayrıca eğimli yüzeylerde Güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak sıcaklıklar kısa mesafelerde değişmektedir.

GÜNEŞLENME SÜRESİ

Bir yerin gün içinde güneşi gördüğü süreyi ifade eder. Yeryüzü ne kadar uzun süre Güneş ışınlarını alırsa ısı birikimi o kadar fazla olur. Aydınlanma süresi; mevsime, bakıya, enleme ve bulutluluk oranına göre değişiklik gösterir. Örneğin yaz mevsiminde gündüz süresinin uzaması sıcaklıkların artmasında etkili olmuştur. Ancak 6 ay gündüz yaşanan kutuplarda Güneş ışınları çok dar açılarla düştüğünden sıcaklıklar da düşüktür.

 YÜKSELTİ

Troposfer katmanında yerden yükseldikçe sıcaklık, her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır. Bu durumun nedeni havanın yerden yansıyan ışınlarla ısınması,  hava yoğunluğunun ve su buharı miktarının yükseldikçe azalmasıdır. Çünkü sıcaklığı tutan su buharı ve karbondioksit gibi gazlar, ağır oldukları için yeryüzüne daha yakındır.

NEMLİLİK

Atmosferdeki su buharına nem adı verilir. Nem bir yerin fazla ısınmasını ve soğumasını önler. Nem oranının  fazla olduğu yerlerde havanın ısınması ve soğuması yavaş gerçekleşir. Günlük ve yıllık sıcaklık farkları az olur. Nem oranının az olduğu yerlerde ise havanın ısınması ve soğuması hızlı gerçekleşir. Nemin azlığı günlük ve yıllık sıcaklık farklarının çok olmasına neden olur. Ekvator, yıl boyunca Güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılarla alır. Ancak nem oranı fazla olduğu için dünyanın en sıcak yeri değildir yani aşırı sıcak olmasını önler. En yüksek sıcaklıklar, nem oranının az olduğu Ekvator’a en yakın yani 30° enlemlerindeki çöllerde ölçülür. Buralarda gündüz kavurucu sıcaklar görülürken gece de sıcaklık hızlı bir şekilde düşer.

KARA VE DENİZLERİN DAĞILIŞI

Kara ve denizler farklı ısınma özelliklerine sahiptir. Karalar çabuk ısınır, çabuk soğur; denizler ise geç ısınır, geç soğur. Kara ve denizlerin farklı ısınmasına bağlı olarak ortaya şu sonuçlar çıkmaktadır:

- Kuzey Yarım Küre’de en sıcak ay karalarda temmuz, denizlerde ise ağustostur. En soğuk ay ise karalarda ocak, denizlerde şubattır.

- Kuzey Yarım Küre’de karaların oranı daha fazla olduğu için günlük ve yıllık sıcaklık farkları daha fazladır.

- En yüksek ve en düşük sıcaklıklar karalar üzerinde ölçülür. Örneğin bugüne kadar en yüksek sıcaklık 56,7 °C olarak Kaliforniya’da (ABD), en düşük sıcaklık ise -89,2 °C olarak Vostok-II’de (Antarktika’daki Rus Üssü) ölçülmüştür.

- Denizden esen rüzgârlar genellikle yazın serin, kışın ise sıcak karakterlidir.

- Kuzey Yarımküre Güney Yarımküre'den 2⁰C daha sıcaktır.
- Kuzey Yarımküre'deki ılıman ve sıcak kuşak Güney Yarımküre'deki ılıman ve sıcak kuşaktan  daha geniştir.
- Tropikal kuşak dönenceler arasını kapsarken, sıcak kuşak deniz suyu sıcaklığının 20⁰C üstündeki alanaları kapsar.Aşağıda küre üzerinde belirtildiği gibi.

OKYANUS AKINTILARI

Dünya’nın ekseni etrafında dönüşünden, sürekli rüzgârlardan, yoğunluk ve seviye farkından dolayı okyanus suları yer değiştirir. Buna okyanus akıntıları denir. Ekvator ve çevresinden gelen okyanus akıntıları sıcak su akıntılarıdır. Bu akıntılar ulaştıkları yerin sıcaklığını yükseltir. Kutuplar ve çevresinden gelen okyanus akıntıları ise soğuk su akıntılarıdır. Bu akıntılar da ulaştıkları yerin sıcaklığını düşürür.

RÜZGÂRLAR

Rüzgârlar, geldikleri yerin nem ve sıcaklık özelliklerini ulaştıkları alanlara taşır. Örneğin Ekvator ve çevresinden esen rüzgârlar, ulaştıkları yerlerde sıcaklığı yükseltirken kutuplar ve çevresinden esen rüzgârlar ise sıcaklığı düşürür. İstisnalar dışında Kuzey Yarım Küre’de güneyden esen rüzgârlar sıcak, kuzeyden esen rüzgârlar soğuktur. Güney Yarım Küre’de ise kuzeyden esen rüzgârlar sıcak, güneyden esen rüzgârlar soğuk karakterlidir. Ülkemizde de kuzeyden esen rüzgarlar soğuk, güneyden esen rüzgarlarda sıcaktır.

BİTKİ ÖRTÜSÜ

Gür bitki örtüsü; bulunduğu alanlarda gündüzlerin serin, gecelerin de ılık olmasını sağlar.

DİĞER FAKTÖRLER

Yeryüzünde su, taş, toprak, kar, bitki örtüsü vb. unsurlar bulunur. Bunlar, Güneş ışınlarının yansıtma ya da emme özelliğine göre sıcaklığı etkiler. Örneğin su yüzeyi, Güneş ışınlarını büyük oranda geri yansıtır. Bu da ısınmayı geciktirir. Koyu ve mat renkli taşlar çabuk, açık ve parlak renkli taşlar ise geç ısınır. Nemli toprak, kuru toprağa göre geç ısınıp geç soğur. Kar örtüsü, beyaz ve parlak renkli olduğu için Güneş ışınlarını geri yansıtır.
-Kar-buzul örtüsünün yansıtma oranları %95 civarında(Dünyanın kar topu haline gelmesindeki önemli etki),
-Kuru kumun yansıtma oranı % 35-45 civarında,
-Çimen, ot, bitkilerin yansıtma oranı % 15-55 civarında,
-İğne yapraklı bitkilerin yansıtma oranı % 10-20 civarında,
-Geniş yapraklı bitkilerin yansıtma oranı % 5-10 civarında,

İNDİRGENMİŞ SICAKLIK-GERÇEK SICAKLIK

Bir yerde tüm etmenlerin etkisinde ölçülen sıcaklık değerine gerçek sıcaklık denir. Bir yerin yükseltisinin deniz seviyesine düşürülmesiyle hesaplanan sıcaklığa indirgenmiş sıcaklık denir. İndirgenmiş sıcaklık yükselti farkının 200'e bölünmesi ile bulunur. Gerçek sıcaklıkların deniz seviyesindeki sıcaklıklara dönüştürülmesiyle bulunur.
SICAKLIK TERSLEŞMESİ(İNVERSİYON)

Normalde troposferde yeryüzünden yükseldikçe sıcaklıkher 100 metrede 0,5 °C azalır. Ancak bazı durumlarda yerden yükseldikçe sıcaklık azalmaz, tersine artar. Bu olaya sıcaklık terselmesi (inversiyon) denir. Sıcaklık terselmesi daha çok soğuk dönemlerde görülür. Bu dönemlerde baca ve egzozlardan çıkan zehirli gazlar, fazla yükselemediklerinden özellikle etrafı dağlarla çevrili alanlarda yığılarak hava kirliliğine neden olur.

 EŞ SICAKLIK EĞRİSİ(İZOTERM)

Sıcaklıkları aynı olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen eğrilere eş sıcaklık eğrisi (izoterm) denir. Yıllık sıcaklık dağılışlarını göstermek için eş sıcaklık eğrisi (izoterm) haritaları kullanılır.
Gerçek sıcaklık değerlerine göre hazırlanan sıcaklık haritalarına gerçek sıcaklık haritası denir.
Yükselti faktörü ortadan kaldırılarak hazırlanan sıcaklık haritalarına da indirgenmiş sıcaklık haritası denir.

 TERMİK EKVATOR

Meridyenlerin en sıcak noktalarını birleştiren çizgiye Termik Ekvator denir. Dünyanın en sıcak çizgisi olarak kabul edilir. Karasallığın ve okyanus akıntılarının etkisiyle Termik Ekvator’un büyük bir bölümü Kuzey Yarım Küre’den geçer.

DÜNYADA SICAKLIĞIN DAĞILIŞI

Dünya üzerinde sıcaklık değerleri çeşitli etmenlerin etkisi ile değişiklik gösterir. Yıllık ortalama sıcaklık dağılış haritası incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılır:

- Dünya’nın şeklinden dolayı genel olarak sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalır, kutuplardan Ekvator'a doğru ise artar.
- İzoterm çizgileri paralellerin uzanış yönüne uygunluk gösterir. Fakat yükselti ve karasallık bu duruma etki eder.
- Günlük harekete bağlı olarak alçalıcı hava hareketleri dönencelerde nemin az olmasına ve böylece yüksek sıcaklıklara neden olmuştur (özellikle Yengeç Dönencesi).

- Kuzey Yarımküre daha sıcaktır(karalarının oranından dolayı)En düşük ve en yüksek sıcaklıklar karaların oranının fazla olduğu Kuzey Yarım Küre’de görülür.

- Okyanus akıntıları sıcaklığın dağılışına etki etmektedir. Kuzey Yarım Küre’de karaların batı kıyılarının, Güney Yarım Küre’de ise karaların doğu kıyılarının daha sıcak olmasının nedeni okyanus akıntılarıdır.

- Kara ve denizlerin yarım kürelerde farklı dağılması, eş sıcaklık eğrilerinin Güney Yarım Küre’de Kuzey Yarım Küre’ye göre daha dengeli uzanmasını sağlamıştır.

SICAKLIK TERSLEMESİ(ENVERZİYON)

 - Dünya izoterm haritaları 3 şekilde hazırlanmaktatır. Bunun nedeni Dünya'nın hareketlerine bağlı olarak sıcaklık değerlerinin değişmesidir.
- Dünya Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı-İzoterm Haritası,
http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/dunya_yillik_sicaklik_haritasi.jpg
- Dünya Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı-İzoterm Haritası,
http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/ocak_sicaklik_dagilisi_haritasi.jpg
- Dünya Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı-İzoterm Haritası,

 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/temmuz_ayi_sicaklik_dagilisi_haritasi.jpg  

EK KAYNAKLAR

online test https://forms.gle/PsUCEpvyxMxzq9Kn8

online test-2https://forms.gle/MXiS5kAM2Xowk7qu7

SUNUM Sıcaklığa etki eden faktörler

Konu sınavı http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_sicaklik_konu_sinavi-1.pdf  
Konu sınavı http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_sicaklik_konu_sinavi-2.pdf

Anasayfa