Sayfa içeriği
Haritanın tanımı                                                    Haritaların kullanım amaçları
Kroki ve Harita                                                      Harita elemanları
Konularına göre haritaların sınıflandırılması        Ölçeklerine göre haritaların sınıflandırılması
Yeryüzü şekillerinin haritalarda gösterilmesi       Öz değerlendirme sınavları
Gerçek alan-İz düşüm alan

HARİTANIN TANIMI

Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün kuşbakışı görünüşünün belli bir oranda küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.

Harita bilimine kartografya adı verilir

HARİTALARIN KULLANIM AMAÇLARI

Haritalar, coğrafyanın temel ilkelerinden olan dağılış ilkesinin açıklanmasına, yardımcı olan en önemli araçtır ve bundan dolayı önem arz etmektedir.

Haritalar; yaşadığımız bölgeyi, farklı yöreleri, ülkeleri ve dünyayı tanımamıza ve bu yerler hakkında bilgi edinmemize imkân tanıyan en temel araçlardandır.
Haritalar;imar planlarının  çıkarılması, yolların yapımı için uygun yerlerin belirlenmesi, arkeoloji, coğrafya gibi birçok alanda araştırma yapılması sırasında haritalardan yararlanılır. Haritalar konularına ve ölçeklerine göre ikiye ayrılır.
Haritalar; Bir ülke ya da bölgeye yapacağımız gezilerde yanımızda bir gezi haritasının bulunması, o ülke ya da bölgenin turistik yerlerini rehber olmaksızın gezebilmemize imkân sağlar

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir:

* Kuşbakışı görünüme sahip olması

* Belirli bir küçültme oranının olması

* Düzleme aktarılmış olması

Kroki ve haritanın ortak ve farklı özelliği

Ortak özellikleri

* Kuşbakışı olarak çizilmiş olmaları

* Bir düzleme aktarılmış olmaları

Farklı özellikleri

* Kroki kabataslak yani ölçeksiz çizilir

* Haritalar ise belli bir ölçeğe göre çizilir

Harita Elemanları

Haritayı oluşturan temel unsurlar; harita başlığı,  lejant (açıklamalar),

coğrafi koordinatlar,  yön oku ve ölçektir

Ne neyi anlatır

Başlık, haritanın hangi amaçla hazırlandığını gösterir.

Lejant (açıklamalar), haritalarda kullanılan işaret ve sembollerin ne ifade ettiğini gösteren tabloya denir. Haritaların kolay anlaşılmasını sağlar. Harita anahtarı da denir.

Coğrafi koordinatlar, çizilen haritanın Ekvator ve Greenwich’e göre konumunu gösterir.

Yön oku, haritada  yönlerin gösterildiği bölümdür. Eğer coğrafi koordinat kullanılmışsa yön oku kullanılmayabilir

Ölçek, haritalardaki küçültme oranına denir. Haritalarda iki çeşit ölçek kullanılır.

Kesir Ölçek: Küçültme oranının rasyonel ifadeyle gösterilmesidir.

Çizgi (Grafik) Ölçek: Eşit aralıklara ayrılmış bir doğru üzerinde küçültme oranının gösterilmesidir. Çizgi ölçekte eşit bölmelerin her birine çentik denir.

KONULARINA GÖRE HARİTALAR

Konularına göre haritalar, kullanım amaçlarına göre genel haritalar ve özel haritalar olarak ikiye ayrılır.

1-Genel Haritalar
Toplumun geniş kesimi tarafından kullanılabilen haritalardır. Bunlara Referans haritaları da denir. Lokasyon merkezli olup bu lokasyona ait birden fazla bilgi barındıran haritalardır.
* Fiziki Haritalar; Fiziki haritalar, yeryüzün şekillerini belli renkler kullanılarak (yükseltiler için) gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır.

* Siyasi ve İdari Haritalar; Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri, bir ülkenin idari bölünüşünü, yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan uzunluk ve alan bulmada yararlanılır. Ancak yer şekilleri hakkında bilgi edinilemez.
 * Topografya Haritaları
 * Atlas Haritaları da bu gruba giren haritalardır.
2-Özel Haritalar

Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalara Tematik haritalar da denir.
* Jeomorfoloji Haritaları; iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan bir bölgedeki yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti konileri, sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak gösterilir. Yer şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar renklendirilir.

* İzoterm Haritaları; Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren eğriye izoterm denir. İzotermler yardımıyla çizilen izoterm haritalarından, bir bölgedeki sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.

Sıcaklık dağılışı bu haritalarda sıcaklık basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.
* Araziden Yararlanma Haritaları; Bir bölgede arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır. Ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının, orman alanlarının, bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan alanlar hakkında bilgi edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu haritalarda gösterilir.

* Ekonomi Haritaları; Dünya'nın tamamının ya da bir bölümünün ekonomik özelliklerini gösteren haritalardır.
* Hidrografya Haritaları; Bir bölgenin su potansiyeli hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar, göl sularının özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü sayısı ve verimlilik derecesi hakkında bilgi edinilir.

* Nüfus Haritaları; Dünya'nın bütününde ya da bir bölümündeki nüfusun dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir.

* Toprak Haritaları; Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren haritalardır. 

ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR

* Büyük Ölçekli Haritalar

Ölçekleri 1 / 200.000'e kadar olan bu haritalarda:
* Küçültme oranı azdır. 
* Ayrıntı fazladır. 
* Birim düzlemde gösterilen gerçek alan küçüktür. 
* Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı azdır. 
* Plan ve topoğrafya haritaları büyük ölçekli haritalardır. Plan, ölçeği 1/1 ile 1/20.000 arasında olan ve yeryüzünü en ayrıntılı gösteren en büyük ölçekli haritadır. Topoğrafya haritaları ise ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Bu haritalarda yeryüzü şekilleri üzerinde yer alan doğal ve beşerî unsurlar birlikte gösterilir, eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler. 1 / 20.000'den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.
* Orta Ölçekli Haritalar

* Ölçekleri 1 / 200.000 ile 1 / 500.000 arasında olan haritalardır.
* Ayrıntılar, büyük ölçekli haritalar göre daha azdır.

* Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçekleri 1 / 500.000'dan daha küçük olan haritalarda;
* Ayrıntı en azdır. 
* Küçültme oranı en fazladır. 
* Birim düzlemde gösterilen gerçek alan büyüktür. 
* Eşyükselti eğrileri arasındaki farkı fazladır. 

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN HARİTALARA AKTARILMASI

Gerçek alan; yeryüzündeki dağların, tepelerin yani tüm engebe unsurlarının yüzeylerine göre ölçülmüş alandır.
İz düşüm alan ise engebe durumu dikkate alınmadan yani yeryüzünü tüz olarak kabul eden alandır.
Türkiye'nin gerçek alanı 814.578 km² iken iz düşüm alanı ise 780.574 km² dir. Aradaki yaklaşık 35.000 km² engebe farkıdır. Bu fark ise yedi İstanbul'a eşit bir farktır. Bu iki fark artıkça o yerin engebe durumu artar veya azaltıkça engebe durumu azalır. Dikkat engebe ile yükseltiyi karıştırmayın. Her yükselti engebeli olmayabilir.
Haritalarda, yeryüzü şekillerini en belirgin biçimde göstermek amacıyla bazı yöntemler geliştirilmiştir.

* Tarama,
* Gölgelendirme,
* Kabartma,
* Renklendirme,
* Eşyükselti eğrisi (izohips)

Tarama yönteminde(sık-kalın-kısa X seyrek-ince-uzun çizgiler) yeryüzü şekilleri, eğime bağlı olarak kalınlığı değişen çizgilerle gösterilir. Eğimin fazla olduğu yerlerde sık, kalın ve kısa; eğimin az olduğu yerlerde ise seyrek,ince ve uzun tarama çizgileri kullanılır. Düz yerlerde bu yöntem uygun değildir.

Gölgelendirme yönteminde ( 45° açı)yeryüzü şekillerinin herhangi bir yönden 45ºlik bir açıyla aydınlatıldığı düşünülür. Buna göre ışık alan yerler açık, gölgede kalan yerler ise koyu renklerle gölgelendirilir. Bu yöntem, yeryüzü şekillerini tek başına göstermede yetersiz kaldığı için daha çok haritacılıkta yardımcı bir yöntem olarak kullanılmaktadır.

Kabartma yöntemi(3 boyutlu) yeryüzü şekillerinin kabartmalarının

yapılarak boyanması ile elde edilen 3 boyutlu haritalardır. Bu yöntemde, yatay ve dikey ölçek olmak üzere iki tip ölçek kullanılır. Yeryüzü şekillerini gerçeğe en yakın gösteren yöntemdir. Ancak bu yöntemin yapımı maliyetli ve taşınması da zorolduğundan kullanım alanı dardır.

Renklendirme yöntemi(renklerin dili) ile hazırlanan haritalarda (fiziki haritalar vb.) yeryüzü şekillerinin yükselti basamakları renklerle (beyaz-mavi-yeşil-sarı-kahverengi ve bunların açık-koyu tonları) gösterilir. Yükseltisi deniz seviyesine yakın yerler yeşil, yükseltinin arttığı yerler sarı, kahverengi ve bu renklerin tonları ile gösterilir. Bu yöntemle hazırlanan haritalarda renkler, ova ve plato gibi yerleri değil sadece yükseltiyi gösterir. Ayrıca buzullar ve kalıcı karlar beyaz, su kaynakları ise mavi renkle gösterilir. Mavi renk koyulaştıkça derinlik artar.

Eşyükselti eğrisi (izohips) yöntemi, (çizgilerin dili) deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilir. Günümüzde yeryüzü şekillerinin gösterilmesinde en çok kullanılan ve en doğru sonucu veren yöntemdir.

Eşyükselti eğrilerinin özellikleri

* Kapalı eğriler şeklinde iç içe çizilir.

* Bu eğriler birbirini kesmez.

* Eşyükselti eğrisi üzerindeki bütün noktaların yükseltisi aynıdır.

* Eğriler arasındaki yükselti farkı haritanın tamamında aynıdır. Bu yükselti farkına ekuidistansya da eşyükselti eğrisi aralığı denir.

* Eşit aralık haritanın ölçeğine göre değişir. Küçük ölçekli haritalarda eşit aralık değeri büyüktür. Büyük ölçekli haritalarda ise eşit aralık değeri küçüktür.

* Eğimin arttığı yerlerde eğriler sık, azaldığı yerlerde ise seyrek çizilir.

* Deniz seviyesinden geçen eğriye kıyı çizgisi denir. Kıyı çizgisinin yükseltisi “0” metredir.

* Birbirini çevrelemeyen komşu iki eşyükselti eğrisinin ve akarsuyun her iki tarafındaki eğrinin yükseltisi aynıdır.

* İç içe kapalı halkalar şeklinde çizilen eğriler tepeleri gösterir.

* Dağ ya da tepelerin en yüksek noktasına zirve (doruk) denir. Eşyükselti eğrilerinde zirve, nokta ya da üçgen sembolü ile gösterilir.

* İki tepe arasında kalan alçak yerlere boyun denir.

* Vadi ve tepelerin kenarları ile sırtların her iki tarafında kalan kısımlara yamaç denir.

HARİTALARDA DAĞILIŞLARI GÖSTERME YÖNTEMLERİ

1-Korokromatik Haritalar; özelliğin sadece nerelerde olduğunu gösteren haritalardır.

2-Koroplet Haritalar; özelliğin sayısal durumuna göre nerelerde ne kadar olduğunu belirten haritalardır.

3-İzoplet(izometrik) Haritalar; özelliğin eşit yoğunluk ve dağılım değerlerinin birleştirilmesiyle oluşan hatların gösterildiği haritalardır.

4-Noktalama Haritaları; özelliğin dağılışını gösteren haritalardır.

5-Oransal Sembolik Haritalar; özelliğin ölçeklendirilmiş sembol veya şekillerle gösterildiği haritalardır.

6-Akış Haritaları; özelliğin akış yönünü gösteren haritalardır.

7-Kartogram Haritalar; özelliğin istatistik verilerini sınırları belli olan bir bölgeye, yönetim birimine göre gösterildiği haritalardır.

Görsel MEB Coğrafya kitabından alınmıştır.

SINAVLAR
Öz değerlendirme bölümü: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz


Öz değerlendirme bölümü:Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz

Anasayfaya dön