BASINÇIN TANIMI
  Yerçekimine maruz kalan gazların(atmosferde yer alan gazlar) yaptığı ağırlığa basınç denir. 

NORMAL BASINÇ

  Okyanus kıyısında (0 metre), 45° paralellerinde ve 15 °C sıcaklıkta,1 cm² lik yüzeye atmosferin yaptığı basınç(ağırlık) normal basınçtır. Bu basıncın kuvvet değeri 1013 mb, ağırlık değeri ise 1033 gramdır. 1014 mb ve üzerindeki basınçlara yüksek basınç, 1012 mb ve altındaki basınçlara da alçak basınç denir.
  Atmosfer basıncı yere ve zamana bağlı olarak değişmektedir. Atmosfer tarafından normal bir insanın 1,5 m² lik  (15.000 cm²) yüzeyine yaklaşık 14 tonluk basınç uygulanır. İnsan vücudu böyle bir kuvvete, vücuttaki boşlukların  havayla dolu olması ve kan basıncıyla karşı koyar. Ortam değiştirildiğinde atmosfer basıncı değiştiği için vücudun  basınç dengesi de değişir. Yükseklere çıkıldığı zaman dışarıdaki hava basıncı düştüğü için vücudun iç basıncı yükselmektedir. Bu da kalp çarpıntısına, kulak, burun vb. organlarda kanamalara; önlem alınmadığı  takdirde hayatın sonlanmasına bile neden olabilmektedir. Dağcılar bu tür sorunlarla sık sık karşılaşmaktadırlar

YÜKSEK BASINÇ NEDİR, NASIL ÖLÇÜLÜR, NERELERDE GÖZLEMLENİR, NASIL OLUŞUR?

    Atmosferin yere yaptığı basıncın(ağırlığın) 1014 mb ve üzerine çıkması durumu yüksek basınç durumudur. Baromerte ile ölçülür.
    Alçalıcı hava hareketlerinin(sübsidans) görüldüğü yerlerde görünür. Havanın alçalması ısı kazanmasına yanı ısınmasına neden olacağı için hava bulutsuz, açık, güneşli ve az rüzgarlıdır.
   Yüksek basınç olması için havanın alçalması gerekmektedir.
   Hava nasıl alçalır? Bunun iki etmeni var. Termik etken yanı sıcaklık ve dinamik etken yani Dünya'nın hareketi,ekseni etrafındaki dönüşü, sıkıştırma
   Termik Yüksek Basınç, havanın ısı kaybından dolayı soğuması ve alçalması. Bu basınç her daim düşük sıcaklıkların olduğu kutup bölgelerinde oluşur. 
   Dinamik Yüksek Basınç, ekvator bölgesinde ısınmada kaynaklanan yükselici hava hareketleri atmosferde kuzey-güney yönünde yol alır ve 30⁰ enlemlerine sıkışmaya başlar.Dünya'nın dönüşüne ve sıkışmaya bağlı olarak hava alçalmaya başlar, bu alçalma yüksek basınç oluşturur.       Alçalanan hava ısınır, yağış getirmez ve bu alanlar yağışı az olan alanlara örnek olur.
ALÇAK BASINÇ NEDİR, NASIL ÖLÇÜLÜR, NERELERDE GÖZLEMLENİR, NASIL OLUŞUR?

  Atmosferin yere yaptığı basıncın(ağırlığın) 1012 mb ve altına düşmesi alçak basınç durumudur. Barometre ile ölçülür.
Yükselici hava hareketlerinin(konveksiyonel hareketler) görüldüğü yerlerde görünür. Havanın yükselmes ısı kaybına yanı soğumasına neden olacağı için yağış ihtimali çok yüksektir.
   Alçak basınç olması için havanın yükselmesi gerekmektedir. 
   Hava nasıl yükselir? Bunun iki etmeni var. Termik etken yanı sıcaklık ve dinamik etken yani batı rüzgarları ile kutup rüzgarlarını 60⁰ enlemlerinde karşılaşması, 
   Termik Alçak Basınç, ekvatoral bölgede havanın ısınmasından dolayı yükselmesi. Bu basınç her daim yüksek sıcaklıkların olduğu ekvatoral bölgede oluşur. 
   Dinamik Alçak Basınç,  60⁰ enlemlerinde karşılaşan kutup rüzgarlar ile batı
rüzgarlarının çarpışarak yükselmesi sonucu oluşur.

            
BASINCIN OLUŞUMUNA, BASINCIN DEĞİŞİMİNE(DÜŞMESİNE-ARTMASINA) NELER ETKİ EDER?

Sıcaklık, yükselti, havanın yoğunluğu, yerçekimi, dinamik etkenler, rüzgarlar
BASINÇ-SICAKLIK İLİŞKİSİ(basınca sıcaklığın etkisi)
Basınç ile sıcaklık arasında ters orantı vardır. Sıcaklık arttıkça basınç azalır.

Hava gaz moleküllerinden oluşan bir maddedir. Fizik yasası olarak ısıya maruz kalan cisimlerde genleşme olur. Bu nedenle sıcaklığın fazla olduğu yerlerde ısınan hava kütlesinde genleşme  ve dolaysıyla yükselme olur. Bu yükselme hareketi zemine uygulanan basıncın düşmesine neden olur. Böylece ısınan yerlerde havanın zemine yapyığı az basınçtan dolayı alçak basınç olur.

Havanın soğuduğu yerlerde yine fizik yasası gereği havada yoğuşma olur,ağırlaşmaya başlar ve aşağıya doğru bir harekete yönelir. Bu da havanın zemine yaptığı basıncın artmasına dolayısıla ve bu alanlarda yüksek basınç olur.

Örneğin Ekvator’da yıl boyunca sıcaklık yüksek olduğu için sürekli alçak basınç koşulları, kutuplarda ise yıl boyunca sıcaklık düşük olduğu için sürekli yüksek basınç koşulları etkilidir.

BASINÇ-YÜKSELTİ İLİŞKİSİ(basınca yükseltinin etkisi)

Basınç ile yükselti arasında, sıcaklıkta olduğu gibi, ters orantı vardır. Yükseldikçe basınç azalır.

Dağlarda ve ovalarda basınç ile deniz kenarlarındaki basınç değerleri aynı mıdır?Basınç değerleri yükseltinin artmasına bağlı olarak azalır. Bu şekildeki azalmanın temel sebebi, gazların yükseklerde yoğunluğunun azalmasıdır.
Genel olarak her 11 metrede 1 mb basıncın azaldığı kabul edilir.

BASINÇ-YOĞUNLUK İLİŞKİSİ(basınca yoğunluğun etkisi) Basınç ile yoğunluk arasında doğru orantı vardır. Yoğunluk arttıkça basınç ta artar.

Havanın yoğun veya seyrek olması hava basıncını doğrudan etkiliyor. Atmosferde bulunan gazların yoğunluğu artarsa basınç da artar yani basınç ile yoğunluk arasında parelellik vardır. Hava hangi durumlarda yoğunlaşır?

BASINÇ-YER ÇEKİMİ İLİŞKİSİ(basınca yer çekiminin etkisi) Basınç ile yer çekimi arasında doğru orantı vardır. Yer çekimi arttıkça  basınç ta artar.

Fizik yasası gereği atmosferde var olan her cisim yer çekimine maruz kalır. Atmosferi oluşturan gazların da yer çekimine maruz kaldığı bir gerçek. Dünya'nın geoid yapısı gereği kutuplarda yer çekimi fazla, Ekvatorda nispeten daha azdır. Dolayısıyla Ekvator’dan kutuplara ve yüksek yerlerden alçak yerlere gidildikçe yer çekimi artacağı için basınç da artar.
BASINÇ-DÜNYA'NIN HAREKETLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ(basınca dinamik etkenlerin etkisi)

Dinamik Alçak Basınç ve Dinamik Yüksek Basınç kuşaklarının oluşumunu sağlayan etkiler(yukarıda açıklanmıştır).
Dünya’nın hareketlerine bağlı olarak rüzgârlar yön değiştirir. Yön değiştiren rüzgârların 30° enlemlerinde yığılmasıyla buralarda basınç artar. Farklı özellikteki hava kütlelerinin 60° enlemlerinde karşılaşmasıyla sıcak hava, soğuk havanın üzerinde yükselir ve alçak basınç meydana gelir. Bu şekilde Dünya’nın günlük hareketinin etkisiyle 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşmuştur.

BASINÇ-RÜZGAR İLİŞKİSİ(basınca rüzgarın etkisi)

Rüzgarların havanın yoğunluğunu ve sıcaklığını etkilemek suretiyle basınca etki etki etmektedir.
            

BASINCIN DÜNYA ÜZERİNDEKİ DAĞILIŞI(YARIM KÜRELERE GÖRE-MEVSİME GÖRE)

Yeryüzünde basınç merkezleri coğunlukla "sürekli" basınç merkezleri" özelliğinde olmasına rağmen "yarı sürekli basınç merkezleri" de vardır. Kara ve denizlerin farklı ısınma-soğuma  özelliğine bağlı olarak yaz aylarında denizler, kış döneminde ise karalar "yüksek basınç alanı" oluştururlar.
Yeryüzünde ki "sürekli basınç merkezleri" ise Dünya’nın şeklinden dolayı Ekvator ve kutup noktalarında sürekli termik basınç kuşakları, Dünya’nın günlük hareketinden dolayı ise 30° ve 60° enlemlerinde sürekli dinamik basınç kuşaklarıdır.

İzlanda Dinamik Alçak Basıncı: sürekli dinamik alçak basınç merkezidir ve      kuzeybatıdan gelen bu basınç, ülkemizde kış  vsiminin daha yağışlı  ve ılık geçmesine etki eder.
                                            
Sibirya Termik Yüksek Basıncı: yarı sürekli ve termik kökenli bir basınç merkezidir.Özellikle kuzey yarımkürede kış yaşanırken oluşur. Ülkemize kuzeydoğudan gelen bu basınç kış aylarında sıcaklığı   düşürmek koşuluyla, kışların sert ve ayazlı geçmesine neden olur. 
Aluet Dinamik Alçak Basıncı: sürekli dinamik kökenli alçak basınç merkezidir.
Havai Dinamik Yüksek Basıncı:sürekli dinamik kökenli yüksek basınç merkezidir. Kuzey yarımkürede özellikle Kuzey Amerika kıtasının batı kısımlarında kuraklığa neden olur(Arizona çölü)
Asor Dinamik Yüksek Basıncı: sürekli dinamik kökenli yüksek basınç merkezidir.Büyük Sahra'nın çöl olmasına neden olan kuraklığın, ülkemize  özellikle Akdeniz bölgesi ve diğer güney böllerimizde  görülen yaz kuraklığının nedeni genellikle bu basınç merkezidir. 
Basra Termik Alçak Basıncı: yarı sürekli ve termik kökenli alçak basınç merkezidir.Kuzey yarımkürede yaz mevsimi yaşanırken oluşur.Güneydoğu yönünde etkili olan bu basınç ülkemizdeki sıcaklıkları arttırmak suretiyle üklemiz iklimine etki eder. Genellikle sıcaklığı arttırır ve nem açığı oluşturur. Özellikle ülkemizdeki güneydoğu bölgesindeki yaz kuraklığına etki eder.
Basınç Harita
http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/basinc_harita.jpg
BASINÇ MERKEZİNE ESEN HAVA AKIMLARI VE AKIM ŞEKLİ

YARIM KÜRELERE GÖRE DEĞİŞEN HAVA AKIM ŞEKŞLLERİ

İZOBAR HARİTALARI

EK KAYNAKLAR

SUNUM Basınç ve rüzgarlar

Online test https://forms.gle/YBigHmUxpeuwDdVh6

Öz değerlendirme:Konu sınavını yaparak kendizi test ediniz

Anasayfaya dön