Sayfa içeriği
Atmosfer                         Atmosferdeki Gazlar                   Atmosferin Görevleri
Atmosferin Katmanları    Işınların Atmosferdeki Dağılımı  Değerlendirme Sınavları


ATMOSFER
Diğer gezegenlerden farklı olarak, Dünya’nın etrafında canlıların yaşaması için gerekli olan gazlar bulunur. Yer çekiminin etkisiyle Dünya’nın dışını çepeçevre saran bu gaz tabakasına atmosfer (hava küre- nefes alınan küre) adı verilir. Atmosferde meydana gelen olaylara da atmosfer olayları veya hava olayları denir. Atmosfer, birbirinden farklı yapıda gazların bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Ekvator çevresinde atmosfer genişliği 15 km'yi bulurken, kutuplarda ise bu genişlik 9 km'ye kadar düşmektedir. Nedeni sıcaklık ve yer çekimi farklarıdır. Ayrıca aylara göre atmosfer kalınlığında  daralma-genişleme yaşanır. 45⁰ paralelinde atmosfer kalınlığı ocak ayında 12.5 km iken temmuz ayında 15 km yi bulur.

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar;

azot(%78.08),
oksijen(%20.95) ve
asal gazlardır (% 0,97) (argon, kripton, hidrojen,ksenon, neon, helyum vb.). Bu gazlar, yaşamın devamı ve çeşitli hava olaylarının gerçekleşebilmesi için belirli oranda atmosferde bulunmaktadır.

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar;

su buharı ve
karbondioksittir.
Atmosferde çok az bulunan su buharının oranı yere ve zamana göre değişir.  Örneğin Ekvator’a yakın nemli yerlerde su buharının oranı fazla (%2-3), kutuplara yakın soğuk yerlerde ise su buharının oranı azdır (%0,25).Güneş ışınlarını emme ve saklama özelliği olan bu gazların atmosferdeki miktarında meydana gelen değişmeler hava sıcaklığını etkilemektedir. Özellikle son yüzyılda sanayileşmenin  hızlanmasına bağlı olarak artış gösteren karbondioksit, iklimler üzerinde olumsuz etkiler yaşanmasına neden olmuştur.

Ozon gazı(üç oksijen iyonunu birleşerek oluşturduğu O₃) yeryüzüne yakın yerlerde çok azdır. Güneş’ten gelen ultraviyole ışınları, bu katmanda oksijenle kimyasal reaksiyona girerek ozona dönüşür. Ultraviyole ışınlarının etkisiyle oluşan Ozon, zararlı ışınların yer yüzüne ulaşmasını engeller. Güneş ışınlarının etkisiyle öğleye doğru miktarı artmaya başlar. Ozon gazı,  atmosferin üst kısımlarında morötesi (ultraviyole) ışınlarını emerek yeryüzüne ulaşmasını engeller. Atmosferde irili ufaklı toz tanecikleri bulunur. Tozlar, rüzgârların etkisiyle atmosfere karışır ve yağışın oluşmasında önemli bir rol oynar. Su buharı toz taneciklerine tutunarak yağmura, kara ve buz kristallerine dönüşür. Yer çekiminin etkisiyle uzaya dağılamayan gazlar Dünya’nın çevresini sarmıştır. Bununla birlikte, sıcaklığın Ekvator’dan kutuplara doğru azalması ve günlük hareketin etkisiyle atmosferin  şekli Dünya’nın şekline benzemiştir. Atmosfer yaklaşık 10.000 km’lik bir kalınlığa sahiptir. Ancak gazların büyük bir kısmı (%97), yer çekiminin etkisiyle yeryüzüne yakındır.
ATMOSFERİN GÖREVLERİ;

1-İçindeki gazların belirli oranlarda bulunması canlıların yaşamasını sağlar.

2- Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler.

3- Güneş’in zararlı ışınlarının süzülmesini sağlar.

4- Güneş ışınlarının dağılmasını sağlar. Böylece Güneş ışınlarını doğrudan almayan yerler aydınlık olur.

5- Hava akımları ile yeryüzünde sıcaklıkların dağılımını sağlar.

6- Uzaydan gelen gök taşlarını parçalayarak bunların yeryüzüne büyük parçalar hâlinde düşmesini önler.

7- İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

8- Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir.

9- Dünya ile beraber döndüğü için Dünya’nın dönüşü hissedilmez. Ayrıca Dünya’nın dış yüzeyinde sürtünmeden dolayı oluşabilecek yanmaları önler.

ATMOSFERİN KATMANALRI;

Ekzosfer
Atmosferin en dış katmanıdır, yer çekiminin en az olduğu katmandır, haberleşme uyduları bu katmana yerleştirilir.

Termosfer

Mezosferden sonra bulunan katmandır. En sıcak katmandır. Sıcaklığı yaklaşık

1.000-1.650 °C arasında değişir. Kutup ışıkları (aurora) bu katmanda görülür.

 Gazlar burada iyonlara ayrışmış hâlde bulunur. Bu yüzden radyo dalgaları çok iyi iletilir.

Mezosfer

Stratosferin üstünde yer alan ve 80 km’ye kadar olan katmandır.  Atmosfere giren gök taşları bu katmanda yandığı (yıldız kayması olayı) için yeryüzüne fazla gök taşı ulaşamaz.  Sıcaklık önce yükselir sonra düşmeye başlar. Mezosfer ile termosfer arasından “mezopoz” adı verilen geçiş katmanı bulunur.

Stratosfer

Troposferin üstünde yer alan ve 50 km’ye kadar olan katmandır.  Sıcaklıklar ortalama -50 °C civarındadır.  Jet rüzgârları adı verilen yatay hava akımları görülür.  Ozon tabakasının büyük bir kısmı bu katmanda yer alır. Bu tabaka, Güneş’ten gelen zararlı ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller. Su buharı olmadığı için bulut oluşumu yoktur. Stratosfer ile mezosfer arasında stratopoz adı verilen geçiş katmanı bulunur.

Troposfer

Atmosferin en alt tabakasıdır. Kalınlığı ortalama 13 km’dir.  Ancak Ekvator’da kalınlığı daha fazla, kutuplarda ise daha azdır. Atmosferdeki gazların %75’i bu katmanda bulunur.  Bu katmanda yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 metrede yaklaşık 0,5 °C azalmaktadır. Yükseldikce sıcaklığın düşme nedeni havanın yerden ısınmaya başlaması,hava yoğunluğu ve su buharının yükseldikce azalmasıya ilgilidir. Su buharı azaldıkca sıcaklıkta azalır.  Su buharının tamamı bu katmanda bulunur. Buna bağlı olarak iklim olayları bu katmanda görülür.  Yatay ve dikey yönde hava akımları meydana gelir.

Troposfer ile stratosfer arasında “tropopoz” adı verilen geçiş katmanı bulunur.

SU BUHARININ ETKİLERİ:
- Isıyı tutar, yağışlara neden olur, atmosferdeki ısı kaybını azaltır, canlıların derilerinin kurumalarını engeller, havanın soğumasını engeller, havadaki bakterilerin yaşamalartına olanak verir.

 IŞINLARIN ATMOSFERDEKİ DAĞILIMI

EK KAYNAKLAR
online test https://forms.gle/LxKnukvTJ6qjipqf8

Öz değerlendirme1: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.

Öz değerlendirme2: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.

Öz değerlendirme3: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.

Öz değerlendirme4: Konu sınavını yaparak kendinizi değerlendirebilirsiniz.


Daha fazlasını öğren Prof. Dr. KASIM KOÇAK atmosferin tarihi adlı yazısı
https://web.itu.edu.tr/~kkocak/atmevrim.html



ATMOSFER İLE İLGİLİ KAVRAMLAR- ÖZEL DURUMLAR
Güneş ışınlarının diğer bir adı da Güneş radyasonudur. Dünya iki türlü ısınır;
1-Güneş ışınlarının yer yüzüne ulaşması,
2-Işınların depolanması
Dünya'ya gelen enerji ile Dünya'dan giden enerji yaklaşık denk bir bilançoya benzer. Giden enerji azalır, gelen enerji çoğalırsa Dünya da ısı birikmesi olur, bu duruma da SERA ETKİSİ adı verilir.
Bulutlu ve kapalı havalarda ısı kaybı az, açık ve bulutsuz havalarda ise ısı kaybı çok olur.
Radyason(ışığın-ısının yayılması),
Absorbsiyon(ışığın-ısının) emilmesi),
Refleksiyon(ışığın-ısının) yansıması),
Difüzyon(ışığın-ısının) dağılması),
Transmisyon(ışığın-ısının) geçişi),
Kondüksiyon(ışığın-ısının) iletilmesi),
Konveksiyon(ışığın-ısının) dikey yönde yayılması,
Adyabatık soğuma-ısınma

Anasayfaya dön