Dünyamız kendi etrafında-kendi ekseni etrafında döner ve bu dönüşünü 24 saatte tamamlar. Bu süre "gün" olarak adlandırılır. Gün, gece ve gündüzden meydana gelir. Gece gündüz eşitliği Ekvatordan kutuplara gidildikçe bozulur.
   Dünyamızın kendi etrafındaki dönüşü çok hızlıdır fakat bu  hız enlemlere göre değişir. Ekvator kısmında 1670km/saat gibi bir dönüş hızına sahipken kutup noktalarında durmaya yakındır.
"DÜNYA DÖNER ve HER ŞEY DEĞİŞİR"
DÜNYAMIZIN GÜNLÜK OLARAK KENDİ EKSENİ ETRAFINDA DÖNMESİNİN ÖNEMLİ SONUÇLARI VARDIR. BÜNLAR;
1- Dünya günlük hareketini batıdan doğuya doğru yapar. Bundan dolayı yerel saat farkları oluşur.

2- Doğuda yerel saat ileride, batıda ise geridedir.

3- Güneş doğuda erken doğar, erken batar; batıda ise geç doğar, geç batar.

4- Sürekli rüzgârlar Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de ise sola sapar.

5- Gece-gündüz birbirini izler. Gece-gündüz süreleri enlemlere göre değişir. 

6- Günlük sıcaklık farkları oluşur. Bunun sonucunda mekanik çözülme (fiziksel parçalanma) ve günlük basınç farkları meydana gelir. Günlük basınç farklarına bağlı olarak da meltem rüzgârları oluşur.

7- Gün içinde Güneş ışınlarının geliş açısına göre cisimlerin gölge boyu değişir.

8- Doğudaki yerler Güneş’i batıdaki yerlerden önce görür. Bunun sonucunda yerel saat farkları oluşur.

9- Merkezkaç kuvveti oluşur. Buna bağlı olarak da sürekli rüzgârların ve okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar görülür. Ayrıca okyanuslarda halkalar oluşur.

10-30° kuzey ve güney enlemlerinde dinamik yüksek basınç, 60° kuzey ve güney enlemlerinde ise dinamik alçak basınç alanları oluşur.

11- Yön kavramı oluşur.
12-Dünya günlük hareketine bağlı olarak iki türlü hız kavramı ortaya çıkar; "Çizgisel Hız" ve "Açısal Hız"
"Çizgisel Hız" değişkendir-kutuplara gidildikce azalır, "Açısal Hız" sabittir, Dünyanın her yerinde aynıdır.

2. HAREKETİ; GÜNEŞİN ETRAFINDA(YÖRÜNGESİNDE) DÖNER( BUNA DÜNYA'NIN YILLIK HAREKETİ DE DENİR)



   Dünya aynı anda iki dönüş eylemi gerçekleştirir. Hem kendi etrafında(ekseninde) dönerken hem de Güneş'in etrafında(bu dönüş rotasına, yoluna yörünge denir) döner. Dünya Güneşi'in etrafındaki dönüşünü 365 gün ve 6 saatte tamamlar. Bu süreye de "yıl" denir. Bir"Yıl"  365 gün,6 saatten, 12 aydan oluşur.  
   Dünya yörüngede dönerken iki önemli değişim olur. Bunlardan biri, Dünya'nın ekseni 23 derecelik bir açı ile eğilir ve bu eğik olma süresi maksimum 3 ay sürer. Sonra tekrar eski konumuna yani dik konumuna geri döner. Bu eksen eğilimi sürekli olarak tekrar edilir ve sonuçta "mevsimleri" oluşturur.
   Dünyamız yörüngede dönerken oluşan ikinci değişiklik ise Dünyamızın Güneş'e yaklaşması ve uzaklaşmasıdır. Dünya 3 Ocak'ta Güneş'e yaklaşık 5 Milyon km daha yaklaşır, 4 Temmuz'da ise 5 Milyon km uzaklaşır. Bu durum ise Dünyamızın yörüngedeki dönüş hızını etkiler.

GÜNEŞ'İN ETRAFINDA(YÖRÜNGESİNDE) DÖNMESİNİN SONUÇLARI;
     Dünyamız Güneş'in etrafında-yörüngesinde dönerken farklı iki durum yaşar; yer ekseninin eğilmesi ve Güneş'e olan mesafenin değişmesi. Bu iki durum farklı sonuçlara neden olmaktadır. Bunlar;
A- YÖRÜNGENİN ŞEKLİ VE BUNUN SONUÇLARI(YÖRÜNGENİN ELİPS OLMASININ SONUÇLARI)- GÜNEŞ'E YAKLAŞMASI-UZAKLAŞMASININ SONUÇLARI
     Dünyamızın Güneş'in etrafında aldığı yol(yörünge) elips şeklindedir yani tam bir çember değildir. Bu durumda Dünyamız Güneş'e bazen yaklaşır(3 Ocak), bazende uzaklaşır(4 Temmuz). Bu durumdan kaynaklanan sonuçlar;

1-Dünya, 3 Ocak’ta (günberi veya perihel) Güneş’e en yakın konumda; 4 Temmuz’da da (günöte veya aphel) en uzak konumdadır. Bu durum, Dünya ile Güneş arasındaki çekim kuvvetini etkiler yani Dünya'nın yörüngedeki hızı ya yavaşlar(4 Temmuz) ya da hızlanır(3 Ocak).

2- Dünya’nın yörüngesindeki hızı değişir. Hız, 3 Ocak’a yakın tarihlerde artarken, 4 Temmuz’a yakın tarihlerde ise azalır.

3- Şubat ayı 28 gün sürer.(nedeni?)(yörüngedeki hızın artması)

4- Eylül ekinoksu 2 gün gecikmeyle 23 Eylül’de gerçekleşir.(nedeni?)(yörüngedki hızın yavaşlaması)

5- Yarım kürelerde mevsim süreleri farklı olur (Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi daha uzun yaşanır).(yukarıdaki sonuçların hangisi ile açıklanabilir?)

B- EKSEN EĞİKLĞİNİN SONUÇLARI
     (sıcaklık farkının en önemli nedeni)
    Dünyamızın ekseni Güneş karşısında yaklaşık 47^o  fark yapar. Mesela 21 Aralık tarihinde Oğlak Dönencesine(23^o 27^ı güney enlemi) dik gelen Güneş ışınları, 6 ay sonra  21 Haziran tarihinde Yengeç Dönencesine(23^o 27^ı kuzey enlemi) dik açılarla gelir. Böylece her 3 ayda 23^o bir açı değişimi yapar.Bu durum ışınların geliş açısını o da sıcaklığı etkiler, mevsimler oluşur.
1- Güneş ışınlarının bir noktaya düşme açısı yıl içinde değişir.

2-Sıcaklık değerleri yıl içinde değişir.
3- Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
4- Aydınlanma çemberi yıl içinde kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer değiştirir.
5- Matematiksel (meteorolojik) mevsimler oluşur.
6- Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
7- Yıl boyunca öğle vakti Güneş’in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi değişir.
8- Güneşin doğuş ve batış saati ile doğduğu ve battığı yer yıl içinde değişir.
9- Muson rüzgârları oluşur.
10- Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir.
11- Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı yıl içinde değişir.
12- Matematik iklim kuşakları oluşur.

 

 ÖZEL GÜNLER VE ÖZELLİKLERİ
1- EKİNOKS TARİHLERİ
2- SOLSTİSLER(GÜN DÖNÜMÜ TARİHLERİ)
3- GÜNBERİ(PERİHEL) TARİHİ
4- GÜNÖTE(APHEL) TARİHİ


       Dünyamız Güneş'in etrafında dönerken(yörüngede) hem Güneş'e karşı açısı değişir hem de Güneş'e olan uzaklığı-yakınlığı değişir.
       Dünyamızın Güneş'in karşısındaki durumunun değişmesi Güneş ışınlarının açılarının değişmesi anlamına gelir. Işınlardaki açı değişikliğinin en önemli sonucu ise sıcaklık farkıdır. Düşük açı ile gelen ışınlar "üşütür", dik ve dike yakın açılarla gelen ışınlar ise "ısıtır".



      Görüldüğü gibi Ekvator ve çevresi her daim sıcak olan bölge( ışınlar yıl boyu dik ya da dike yakın açılarla gelmektedir), Ekvatordan kutuplara gidildikce sıcaklık azalırı(ışınlar yıl boyu düşük açılarla gelmektedir).

     Dünyamızın Güneşe olan uzaklığının-yakınlığının değişmesi ise sıcaklıkla ilgisi yoktur. Bu durumu Dünyamızın yörüngedeki dönüş hızı ile ilgilidir. Dünyamızın Güneşe yaklaşması yörüngedeki dönüş hızını artırır, aksi durum ise yavaşlatır.

    EKİNOKSLAR
   21 MART EKİNOKSU

1-Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar, Güney Yarım Küre’de ise sonbahar mevsimi yaşanmaya başlar.
2- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de gündüzler gecelerden, Güney Yarım Küre’de ise geceler gündüzlerden daha uzun olmaya başlar.
3- Kuzey Kutup Noktası’nda bu tarihten itibaren 6 ay gündüz, Güney Kutup Noktası’nda ise 6 ay gece yaşanmaya başlar.

4-Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik açıyla düşer.
5- Ekvator’da öğle vakti düz zeminlerdeki cisimlerin gölgesi oluşmaz.
6-Aydınlanma çemberi kutup noktalarından teğet geçer.
7- Dünya’nın her yerinde gece-gündüz eşitliği (ekinoks) yaşanır.
8- Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

    23 EYLÜL EKİNOKSU

1-Kuzey Yarım Küre’de sonbahar, Güney Yarım Küre’de ise ilkbahar mevsimi yaşanmaya başlar.
2- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de geceler gündüzlerden, Güney Yarım Küre’de ise gündüzler gecelerden daha uzun olmaya başlar.
3-Kuzey Kutup Noktası’nda bu tarihten itibaren 6 ay gece, Güney Kutup Noktası’nda ise 6 ay gündüz yaşanmaya başlar.

4-Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a dik açıyla düşer.
5- Ekvator’da öğle vakti düz zeminlerdeki cisimlerin gölgesi oluşmaz.
6-Aydınlanma çemberi kutup noktalarından teğet geçer.
7- Dünya’nın her yerinde gece-gündüz eşitliği (ekinoks) yaşanır.
8- Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda güneş aynı anda doğar, aynı anda batar.

   SOLSTİSLER(GÜNDÖNÜMLERİ)  
     21 HAZİRAN SOLSTİSİ (GÜNDÖNÜMÜ);
    Dünyamız 21Mart ekinoksunu yaşadıktan sonra kuzeye doğru açı kazanmaya başlar, yaklaşık üç ay süren dönemde 23^o bir açı kazanır. Artık Güneş ışınları 23^o 27^ı kuzey enlemi olan YENGEÇ DÖNENCESİNE dik gelir, bu durumda Güneş ışınları ekvatora en uzak noktadır ve en düşük açı ile düşmektedir. Aynı zamanda ışınların, ülkemize en yüksek açı ile geldiği gündür.

     AYRICA;
1-21 Haziran’da Güneş ışınları, öğle vakti Kuzey Yarım Küre’de bulunan Yengeç Dönencesi’ne dik açıyla düşer.
2- Yengeç Dönencesi’nde öğle vakti, düz zeminlerdeki cisimlerin gölgesi oluşmaz.(23 Eylül-21 Mart'ta Ekvator'da ne yaşanıyorsa bu tarihte Yengeç Dönencesinde yaşanır) 
3-Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre’de yaz, Güney Yarım Küre’de ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
4- Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Güney Yarım Küre’de ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
5- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya; Güney Yarım Küre’de ise geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya
başlar.
6- Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer. Bu yüzden Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz, Güney Kutup Dairesi’nde ise 24 saat gece yaşanır.
7- Güneyden kuzeye doğru gidildikçe gündüz süreleri uzar.

     
            21 ARALIK SOLSTİSİ(GÜNDÖNÜMÜ)

     Dünyamız 21 Hazirandan sonra güneye doğru açı kazanmaya başlar, yöründeki durumu Güneş'ten 5 milyon km uzakta olduğu için yörüngedeki hızı azalmaya başlar, iki gün geçikmeyle eylül ekinoksuna yetişir(23 Eylül ekinoksu). Yörünge düzlemi ile ekvator düzleminin çakıştığı bu tarihte gece-gündüz eşitliği yaşanır. 
   Dünyamız bu tarihten sonra da güneye doğru açı kazanmaya devam eder ve yaklaşık üç ay sonra 23^o açı kazanarak en yüksek açıya ulaşır. Artık Güneş ışınları 6 ay önceki durumundan yaklaşık 47^o  uzak bir noktaya gelmiştir, OĞLAK DÖNENCESİNE dik gelir.(Ülkemize en düşük açı)
   AYRICA;

1-21 Aralık’ta Güneş ışınları, öğle vakti Güney Yarım Küre’de bulunan Oğlak Dönencesi’ne dik açıyla düşer.
2- Oğlak Dönencesi’nde öğle vakti düz zeminlerdeki cisimlerin gölgesi oluşmaz.
3- Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey Yarım Küre’de ise en uzun gece,
en kısa gündüz yaşanır.
4- Bu tarihten sonra Güney Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya, geceler uzamaya; Kuzey Yarım
Küre’de ise geceler kısalmaya, gündüzler uzamaya başlar.
5- Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre’de yaz, Kuzey Yarım Küre’de ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
6- Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer. Bu yüzden Güney Kutup Dairesi’nde 24 saat gündüz,
Kuzey Kutup Dairesi’nde ise 24 saat gece yaşanır.
7- Kuzeyden güneye doğru gidildikçe gündüz süreleri uzamaktadır.

 


MEVSİMLER: Güneş ışınlarının yeryüzene düşme açısı, gece-gündüz süreleri, sıcaklık değerleri gibi özellikler bakımından farklı durumların yaşandığı, yıl içinde birbirini takip eden dönemlere mevsim denir.
Mevsimler, eksen eğikliği ve dünyanın yıllık hareketinin sonucunda oluşur. Süreleri ortalama üç aydır, kuzey yarım küre iki gün fazla yaz yaşarken iki gün eksik olarak kış yaşar. Güney yarım küre de durum tam tersidir.(nedeni?).
Mevsimler en belirgin olarak 30⁰ - 60⁰ enlemleri arasında yaşanır. 0-30⁰ enlemleri arası genelde yaz iken, 60-90⁰ enlemleri arası ise genelde kış özelliklidir.
Mevsimler; astronomik mevsimler(ekinoks ve gündönümlerine göre) ve meteorojik mevsimler(sıcaklık-rüzgar ve yağış özelliklerine göre)olmak üzere ikiye ayrılır.Meteorolojik mevsimlerin etkikisi her yerde aynı değildir. Yağış ekvatoral bölgede, sıcaklık orta kuşakta etkilidir.

GÖLGE BOYLARI:

Dünya’nın eksen eğikliğine ve yıllık hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açısı yıl boyunca değişir. Bu durumdan yıl içinde cisimlerin gölge boyları ve yönleri de etkilenir.
Gölge boyu ışınların geliş açısına bağlıdır. 
 ** Bir yerde gölge boyunun sıfır olma şartları nelerdir?

GÖLGE BOYLARININ YÖNLERİ ışınların geldiği yönün ters yönü olur.
Ekinokslarda ve solstislerde cismin gölge boyu ve gölge yönü nasıl olur?

Bir düşün?
Dünya'nın ekseni etrafındaki dönüş hızı önceleri nasıldı ve gelecekte nasıl olacak?
Dünya önceleri kendi ekseninde daha hızlı dönerdi ve bundan dolayı 200 milyon yıl önce bir yıl 385 gün, bir gün de 23 saatti. Bugün Dünya'nın ekseni etrafında dönüşü günde 0,00164 saniye yavaşlamakta ve günlerde o süre kadar uzamaktadır.
ÇİZGİLERİN ANLAMLARI

YENİ YAKLAŞIMLAR

Yerkürenin, rotasyon, revolusyon ve presesyon olarak  adlandırılan  başlıca  üç

hareketi vardır.

Rotasyon, yerkürenin kendi ekseni çevresindeki dönüşüdür.

Yerkürenin kuzey ve güney kutup noktalarını birbirine bağlayan ekseni çevresinde 24 saatte tamamladığı bu hareketi sonucunda, gece ve gündüzün günlük döngüsü oluşur.

Revolusyon, yerkürenin Güneş’in çevresindeki yörüngesini, başka bir deyişle ekliptik düzlemini izleyerek yaptığı dönüş hareketidir.

Presesyon (yalpalama),Dünya’nın rotasyon sırasında, başını sallayan bir

topaç gibi yalpalayarak yaptığı dönüş hareketidir.

Presesyon hareketinin nedeni, Dünya’nın Ekvator bölgesinin şişkin ve ekseninin eğimli olması ve bunun sonucunda Güneş’in ve Ay’ın, yerkürenin çeşitli bölümleri üzerinde farklı çekim yapmalarıdır.

 ALINTI  PROF. DR MURAT TÜRKEŞ

CEVAPLANDIRINIZ
1-Dünya'nın kaç hareketi vardır, bunlar nelerdir?
2-Dünya'nın kendi ekseninde dönmesinin sonuçları nelerdir?
3-Açısal hız ile çizgisel hız kavramlarını açıklayınız?
4-Dünya'nın kendi ekseninde dönme hızı kutuplardan ve Ekvator'da nasıl bir değişim gösterir?
5-Dünya'nın Güneş'in etrafında dönerken yaşanan iki önemli durum birbirinden farklı sonuçlar doğurur. Bu iki durum nedir?
6-Dünyamızın Güneşe yaklaşmasının-uzaklaşmasının nedeni nedir?
7-Dünyamızın Güneşe yaklaşmasının-uzaklaşmasının sonuçları nelerdir?
8-23 Eylül ekinoksunun 2 gün geç kalmasının en temel nedeni nedir?
9-Yörüngenin elips olmasının ne gibi sonuçları vardır?
10-Aşağıdaki eksen durumlarını ve sonuçlarını açıklayınız.

EK KAYNAKLARI

Dünyamızın hareketleri , ekinoks durumları, gündönümleri ile ilgili video izle



Konu örnek sınavları
1.  http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_2sin-orn2_dunya.pdf
2. http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_sinav-ornegi4-dunya-2.pdf  
3. http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/9cografya_2.sin-orneig3-dunya_(1).pdf  
4. http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/cografya9_dunyakonu_sinavi2018-19-converted.pdf  
5 http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/dunyanin_hareketleri_acigolge.pdf
Performans görevi http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/dunyanin_sekli_ve_hareketleri_9-8_(3)-donusturuldu-donusturuldu_(1).pdf

MEB kurs/Etkinlik testi  http://www.suleymansen.com/?Syf=5&Id=132641   

DÜNYA/KÜRE https://www.google.com/maps/@-17.547768,151.2514876,11883198m/data=!3m1!1e3

Anasayfa