Sayfa içeriği
Ekosistem Unsurları     Su Döngüsü               Karbon Döngüsü       Oksijen Döngüsü
Azot Döngüsü              Fosfor Döngüsü        Öz değerlendirme Sınavları

EKOSİSTEMLER Yaşamın olduğu her yer bir ekosistemdir. Hava kürenin(atmosfer,) su kürenin(hidrosfer), taş kürenin(litosfer) ve canlı kürenin(biyosfer) birbirleriye etkileşimde bulundukları alanlar ekosistemleri oluşturur. Dünyamız en büyük ekosistemdir bunun yanında evimizin bahçesi de bir ekosistemdir. Ekosistemlerde yaşamiçin besin zinciri ve madde döngileri önemlidir.

EKOSİSTEMİN CANLI UNSURLARI

-Üreticiler, bitkiler fotosensez yoluyla inorganik madde olan karbondioksit ve suyu güneş enerjisi yardımıyla organik maddeye yani besine dönüştürler. Bitkiler, algler ve yosunlar üreticidirler.  

-Tüketiciler, hayvanlar ve bitkilerle beslenen canlılardır, üçe ayrılırlar; otçullar(birincil tüketiciler), etciller(ikincil tüketiciler) ve hepçiller(üçüncül tüketiciler)

-Ayrıştırıcılar, bakteri ve mantarlar, bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayarak onların canlılar tarafından tekrar kullanmalarını sağlarlar.

BESİN ZİNCİRİ
Besin zincirini üreticeler(bitkiler) ve tüketiciler(hayvanlar) olarak ikiye ayıralım.

Ekosistemlerde fotosentez yapabilen ve besin maddesi üreten üreticiler (yani bitkiler) bulunmaktadır. Besin zincirinin ilk basamağını bitkiler oluşturmaktadır. Bitkilerle beslenen otçullar(otobur) beslenme ilişkisindeki bir üst basamağı meydana getirmektedir(Birincil tüketiciler). Etçiller ise otçulların üzerindeki basamakta yer almaktadır(İkincil tüketiciler). Buna göre ekosistemde üreticiden tüketiciye doğru bir zincir oluşmaktadır ki buna besin zinciri denir.

% 10 YASASI Bitkileri yiyen canlılar(otçullar-otoburlar) bitkideki enerjinin %10 nu alabilirler, otçulları yiyenlerde otçullardaki enerjinin % 10 nu alırlar. Böylece her canlı kendisini yiyen canlıya enerjisinin % 10 nu aktarmış olur. Bu duruma % 10 yasası denir.

MADDE DÖNGÜSÜ
Doğal ortamdaki cansız maddelerin bitkiler tarafından besin maddesine dönüştürülmesi, canlıların bu besin maddelerini tüketmesi ve canlıların ölümü sonrasında ayrıştırıcıların bu maddeleri tekrar cansız ortama aktarmasına madde döngüsü diyoruz.
Madde döngüleri sadece karalarda değil aynı zamanda ve daha büyük ölçerklerde deniz ve okyanuslarda da olmaktadır.

SU DÖNGÜSÜ
Dünya'daki su miktarı ne artar ne de azalır, sabittir. Su sıvı, gaz ve katı halde her yerde bulunabilir. Kutuplarda katı halde, okyanuslarda sıvı halde ve atmosferde gaz halde bulunur.
Buharlaşma ve yağış;
Okyanus ve denizlerden buharlaşan sular gaz hâlinde atmosfere geçer. Atmosferdeki su buharı rüzgârlar tarafından farklı bölgelere taşınır. Yağış şartları oluştuğunda su buharı, yoğuşarak sıvı veya katı hâlde yağış olarak yeryüzüne düşer. Yeryüzüne düşen suların bir kısmı, buharlaşarak tekrar atmosfere döner, bir miktarı da yer altına sızarak yer altı sularını besler. İşte suyun bu katmanlar ve canlılar arasındaki dolaşımına su döngüsü diyoruz. Buharlaşma ve bitkilerin terlemesi su döngüsünde çok önemlidir.

SU DÖNGÜSÜNE İNSANIN MÜDAHALESİ
* Suyun kirletilmesi( evsel kirletme, sanayide sogutucu olarak kullanılma, nükleer enerji santrallarında reaktörlerin soğutulmasında, tarımda gübreleme ile, sanayi atıkları ile vs), *Aşırı su tüketimi  * Yer altı sularının çekilmesi   *Nem kaynağı olan yeşil bitkilerin yok edilmesi  * Sulak alanların kurutulması  * Betonlaşma

KARBON DÖNGÜSÜ

 Karbon Kaynakları

1- Canlılar (bitkiler temel karbon kaynağıdır ve diğer canlılar karbonu bitkilerden alırlar, bunun için bitkinin karbonu fotosentez yoluyla inorganik halden organik hale dönüştürmesi gerekmektedir).

2-Atmosfer; atmosferde karbon karbondioksit olarak bulunur.

3- Sular ; sularda karbon bikarbonat olarak bulunur.

4- Karbonatlı kayaçlar; bazı kayaçlar karbon bulunmaktadır mesela kalker.

5-Kömür- petrol; yanıcı ürünler karbon barındırırlar ve bunlar yandıklarında atmosfere karbon bırakırlar ve oksijen ile birleşen karbon karbondioksite dönüşür.
KARBON SALINIMInı azaltmak ve hatta en aza indirmek küresel ısınma için zorunludur. Yaktığın her ateş karbon salınımını artırır.

Karbon Döngüsü Nasıl Gerçekleşir

Canlılar bünyelerinde yüksek oranlarda karbon bulundururlar, insan da bu oran %18 dir. Canlıların ölmesi sonucu canlıların bünyesindeki karbon ayrıştırıcılar tarafından tekrar atmosfere geri verilir. Döngü için fotosentez, ayrışma, yanma, solunum, beslenme gibi olaylar gereklidir. Bu olaylar sayesinde karbon atmosfer, su küre, canlılar ve yerküre arasında devamlı olarak dolaşır. Bu dolaşma karbon döngüsü diyoruz.

KARBON DÖNGÜSÜNE İNSANIN MÜDAHALESİ
* Fosil yakıtların kullanılması * Termik santraller * Orman yangınları  * Yakılan tüm cisimler  * Aşırı nüfus
* Her türlü yeşilin yok edilmesi(fotosentezin engellenmesi)

***Yeşil yoksa insan da yok olacaktır***

OKSİJEN DÖNGÜSÜ
Oksijen Kaynakları; en büyük oksijen kaynakları hava ve sudur. Su yosunları O₂ oluşmasında % 60 a varan katkı sağlamaktadır. 
1-Atmosfer de % 20,8
2-Okyanuslarda % 34
OKSİJEN   (O) Atomik, (O₃) Ozon ve (O₂) Molekül yapıdadır.
OKSİJEN ÜRETİCİLER, en çok oksijen üreticiler yeşil bitkilerdir. Fotosentez sırasında atmosfere oksijen verirler. Su buharının ayrışması( fotoliz, su buharının ışık etkisiyle ayrışması) ile de atmosfere oksijen bıraklır.

Oksijen döngüsü nasıl gerçekleşir
Bitkilerin fotosentez yapması, bitkiler fotsentez sırasında hem karbon depolamak suretiyle hem de oksiyen üretmek suretiyle doğaya hayat katarlar. Ayrıca depoladıkları inorganik karbonu da organik hale getirerek karbonun canlılara geçmesini de sağlarlar.
Oksijen miktarını azaltan durumlar; insanların ve hayvanların solunumu, fosil yakıtların kullanılması, yangınlar,

OKSİJEN DÖNGÜSÜNE İNSANIN MÜDAHALESİ
Karbon salınımı havadaki oksijeni bağlayarak onu başka bir gaz haline getirmesi yani karbondioksite dönüşmesi sebebiyle aynı eylemler söz konusudur.
* Fosil yakıtların kullanılması * Termik santraller * Orman yangınları  * Yakılan tüm cisimler  * Aşırı nüfus
* Her türlü yeşilin yok edilmesi(fotosentezin engellenmesi)

***Yeşil yoksa insan da yok olacaktır***

AZOT DÖNGÜSÜ
Azot kaynakları; atmosferde %78 oranında bulunur ve aynı zamanda canlıların yapı taşı durumundadır.
Azot döngüsü aşamalı olarak oluşur.  Azot tüm, canlılar tarafından doğrudan kullanılamaz. Bitkilerin azotu kullanabilmeleri için azotun nitrata dönüşmesi gerekir.
Azotun nitrata dönüşmesi,
Volkanik olaylar, şimşek ve yıldırım gibi yüksek enerji açığa çıkaran bazı doğa olayları, azotu nitrata dönüştürebilmektedir. Toprağa düşen nitratlar bitkilerce kullanılır.
Azotu nitrata dönüştüren diğer bir olgu ise nitrifikasyon bakterileridir. Bitki köklerindeki bu bakteriler, azotu önce amonyak sonra nitrit ve nitrata dönüştürerek bitkilerin kullanabileceği duruma getirmektedir.
Bitkiler, nitratı fotosentez sırasında besin maddesine dönüştürür.
Canlıların bünyesindeki bu besin maddesi ölüm olayı ya da atıklarla toprağa geçer. Topraktaki ayrıştırıcılar ise bu canlı kalıntılarını ya da ölümü gerçekleşmiş maddeleri ayrıştırarak tekrar nitrata dönüştürmektedir. Nitratın bir kısmı bitkiler tarafından kullanılırken bir kısmı da denitrifikasyon bakteriler tarafından tekrar azota dönüştürülmektedir. 

AZOT DÖNGÜSÜNE İNSANIN MÜDAHALESİ
* Yeşilin yok edilmesi(fotosentezin engellenmesi-bitkiler fotosentezle azotu besin maddesine çevirirler ve böylece doğada azot fazlalığını engellemiş olırlar)  ** Azotlu gübe kullanılması(su ve toprakta azotun artası canlılara zarar vermekte, çeşitli hastalıklara neden olmaktadır)

 ***Yeşil yoksa insan da yok olacaktır***

FOSFOR DÖNGÜSÜ

Fosfor Kaynakları, 

Fosforun ana kaynağın yer kabuğu dur. Kayaçların yapısında fosfat olarak bulunan bu madde kayaçların ufalanması ile toprağa karışır.  Bitkiler fosfatı diğer madenlerle birlikte kullanarak besin maddesi üretirler.

 Otçullar fosforu bitkilerden, etçiller ise otçullardan alırlar. Canlılık olayı sona erince bu madde tekrar toprağa karışır.

FOSFOR DÖNGÜSÜNE İNSANIN MÜDAHALESİ
Azot ile hemen aynı özellkler göstermektedir.

EK KAYNAKLAR

 Döngüler üzerine bir slayt çalışması(Prof.Ersin Yücel)

Öz değerlendirme Sınavları