Dünya'nın İç Yapısı
Yukarıdaki taslak çizimde de görüldüğü gibi Dünyamızın iç yapısı "katmanlar" şeklinde incelenmektedir.
| Sıra | Katmanlar | Katmanların özellikleri | |
| dış katman | Yer Kabuğu | Yaşamın olduğu, Farklı kayaçların bulunduğu, ortalama kalınlığının 35 km olduğu(okyanus tabanalrından ince 8-9 km, kıta altlarında daha kalındır 70 km), silisyum, magnezyum ve aliminyum elementlerinin yoğun olduğu, özelliklerine göre çeşitli isimlerin de kullanıldığı katmandır.Yer kabuğundaki başlıca elementler yaklaşık( Oksijen %46, Silisyum %27, Alüminyum % 8, Demir %5, Kalsiyum %4, Sodyum %3, Potasyum % 3, Magnezyum % 2, diğerleri % 1,5) | |
| orta katman | Manto | En çok hacimli(%84), akışkan halde, hareketli, lavlardan müteşekkil, aşağı-yukarı hareketlerinden dolayı tektonizmayı tetikleyen, volkanizma ile yer yüzüne çıkan, her şeyi yakıp geçen, ısısı 5000 dereceye ulaşan, demir ve magnezyum oranı yüksek katman. | |
| iç katman | Dış Çekirdek | Manto ile iç çekirdek aradında kalmış yarı eriyik halde, demir ve nikel oranı fazla, yoğunluğu artmış(1C3 maddenin 9-11 gram geldiği katman | |
| en iç katman | İç Çekirdek | Yüksek ısı ve basınçtan dolayı yapısı çok sert halde, yoğunluğu artmış(1C3 maddenin 12 gram geldiği katman |
DÜNYAMIZIN İÇ YAPISI
Dünyamızın iç yapısı; çekirdek, manto ve yer kabuğu olarak üç katman halinde incelenmektedir. Dünyamızın iç yapısını oluşturan bu katmanlar yapısal olarak birbirinden çok farklıdır. İnsanoğlunun delebildiği en derin yerin 12 bin metre olduğu Dünyamızın iç yapısını oluşturan katmalar ve bunlarla iniltili olan kavramlara bakalım.
1-Kabuk; Dünya yüzeyinin en üst katıdır.Nispeten soğuk olan bu kat çok kuvvetli kayalardan oluşmuştur. Yerin merkezine doğru inildikçe her 33 metrede sıcaklık 1 derece artar.
Kayaçların yoğunluğu 2,5-3 gr/cm3 tür.
Kabuk dünya hacminin % 1'den azını ve dünya ağırlığının % 4'ünü oluşturur.
Kabukta en fazla bulunan elementler O, Si, Al, Fe, Ca, Na, K, Mg ağırlı/atom ve hacime göre sıralanmıştır.
Bu 8/88 element kabuk tabakasının % 98'ini oluşturur.
SiO2 silisyumdioksit yer kabuğunun 3/4 nü oluşturur. Bu bileşim Kuvarstır. Kuvarsın büyük kısmı güneşlenme ve dış etkenlerin etkisiyle çözülür ve kum tanesi halini alır.
Plajlarda ve akarsu yataklarında bulunan kumlar SiO2 den oluşur.
Kıtasal Kabuk( granitik kabuk veya sial): Bileşiminde silisyum ve alüminyum elementleri çoğunlukta olduğu için yer kabuğunun bu üst kısmına sial katmanı, kıtasal kabuk veya granitik kabuk da denir.
Okyanusal Kabuk(bazaltik kabuk veya sima): Bileşiminde silisyum ve magnezyum elementleri çoğunlukta olduğu için yer kabuğunun daha çok okyanus tabanlarına yakın bu kısmına sima katmanı, okyanusal kabuk veya bazaltik kabuk da denir.
2-Litosfer(taş küre); Üzerinde yaşadığımız yer kabuğu farklı özellikteki kayaçlardan oluşur. İşte kayaçlardan oluşan tüm bu yapıya litosfer ya da taş küre adı verilir. Kabuk ve mantonun en üst kısmı litosferi oluşturur.(bununla ilgili ayrıntılı çalışmayı kayaçlar bölümünde bulacaksınız. Bu arada sizce hangi sanayi bu alanda çalışmalar yapar?)
Astenosfer (ateş küre-üst manto): Yukarıdaki taslak şekilde de belirtildiği gibi litosfer ile manto arasında kalan yere astenosfer adı verilir. Yüksek sıcaklıktan dolayı ergimiş asfalt kıvamındadır. Yaklaşık 350 km kalınlığındaki bu katta konveksiyonel akıntılar meydana gelir. Hareketli bir katmandır.
3-Manto: Dünya'nın toplam hacminin yaklaşık %84'lük kısmını oluşturan bu yapı bünyesindeki her şeyi eriyik (sıvı)halde(lav) tutmaktadır. Zaman zaman volkanizma ile yeryüzüne çıkan lavlar büyük felaketlere neden olmaktadır(Pompei filmini hatırlayınız).
Başlıca özellikleri; Bileşiminde magnezyum ve demir elementlerinin fazla olduğu manto, yer kabuğunun yaklaşık 2900 km derinliğe kadar uzanır. Isı ve basınç farkından dolayı üst kısımları(üst manto) daha sıvı, alt kısımları(alt manto) ise daha katıdır. Üst kısmının eriyik yapısı ve hareketli yapısı(özellikle konveksiyonel hareketleri -yükselici-) yer kabuğunda tektonizmaya neden olmaktadır. Isısı üst kesimlerde 2000 derece, alt kısımlarda ise 5000 dereceye varabilmektedir.
4-Çekirdek; Dünya'nın merkezinde bulunan katmandır .Yapı farklılığından dolayı ikiye ayrılır. Isı ve basınç farkından dolayı daha eriyik halde bulunan üst kısmına dış çekirdek, daha sert, daha yoğun alt kısmına ise iç çekirdek denir. Yüksek oranda demir ve nikelden oluşur. İç-dış çekirdek dünya hacminin % 15'ini, ağırlığının ise % 32'sini oluşturur.
Sıcaklık değerleri, yerin derinliklerine doğru belirli basamaklarda bariz şekilde artmaktadır. Her 33 metrede 1 derece artan sıcaklık, iç çekirdekte 6000 °C civarındadır.
EK KAYNAKLAR
Konu slaytı dünyamızın iç yapısı
Konu sınavıhttp://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/10.sinif-1.ders.pdf
Konu sınavı http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/yerin_yapisi_10_sinifi.pdf
Konu etkinliği http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/yerin_ic_yapisi.pdf
Yorumlar - Yorum Yaz
