TÜRKİYE'DE  TOPRAK ÇEŞİTLERİ

 Toprak; iklim, yer şekilleri, ana kaya, organizmalar ve zaman etkisiyle oluşur. Bu unsurlardaki farklılıklar toprakların çeşitliliği üzerinde belirleyicidir. Türkiye’de; yer şekileri, anakaya, iklim ve bitki örtüsündeki çeşitlilik nedeniyle toprak tipleri de büyük bir çeşitlilik göstermiştir.

TOPRAK ÇEŞİTLERİ TÜRKİYE'DE GÖRÜLDÜĞÜ YERLER
    Dünya genelinde yaygın olan bazı toprak türleri ülkemizde görülmemektedir. Bunlar hangi toprak tipleridir? Neden görülmezler?

Türkiye’de görülen toprak çeşitleri

- Zonal(yerli) Topraklar:

  Çeşitli nedenlere bağlı olarak ayrışan, çözünen, ufalanan kayaç parçalarının çözülmesiyle oluşan topraklardır. Zonal(yerli) topraklar iklim ve ana kaya özelliklerini yansıtırlar.

  Ülkemizde (orta iklim kuşağında yer aldığı için)iklim çeşitliliğine bağlı olarak zonal toprakların tüm çeşitleri oluşmamıştır. Zonal topraklar, Türkiye’de en geniş alan kaplayan toprak grubudur. Tüm horizonları oluşmuş (A, B, C ve D horizonları) topraklardır.

  - Kırmızı Akdeniz(Terra-Rossa) toprakları:

    Kırmızı  Akdeniz  Toprakları  (Terra-Rossa): Terra-rossa,  Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü Güney Marmara ile Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygın olarak görülmektedir. Çoğunlukla kireç taşlı (kalkerli)  arazi  üzerinde yaygındır. Bu topraklar, kil ve demiroksit bakımından zengindir. Daha çok dolin, uvala ile polye tabanlarında görülen bu topraklar üzerinde tarım yapılmaktadır. Oksitlenmeden dolayı rengi kırmızıdır.
  - Kahverengi orman toprakları:

Kahverengi Orman Toprakları: Orman örtüsü altında oluşan bu topraklar, organik madde (humus) bakımından zengin olduklarından renkleri koyudur ve verimli topraklardandır.

Ülkemizde kahverengi orman topraklarına Karadeniz’in kıyı kesiminde ve Yıldız Dağları’nda rastlanmaktadır.

  - Kahverengi ve kestane renkli bozkır toprakları:

Bozkır alanlarında, yıllık yağış miktarının 400 mm’nin altında olduğu yerlerde oluşur ve bu topraklar, organik madde bakımından fazla zengin değildir.

Ülkemizin iç kesimlerinde yaygın olan bu topraklarda genellikle tahıl tarımı yapılmaktadır.
*Kahverengi Bozkır Toprağı; bu  topraklara  İç  Anadolu’da,  Güneydoğu  Anadolu’da  ve  Doğu Anadolu’nun yüksekliği az olan yerlerinde rastlanır. Bu alanlarda  yıllık  yağış  miktarı  250  ile  400  mm  arasında  değişir. Bitki örtüsü cılız olmasına bağlı olarak humus oranı azdır. Daha çok tahıl tarımına ve küçükbaş hayvancılığa elverişlidir.

*Kestane Rengi Bozkır Toprağı; Bu  topraklara İç Anadolu  ve  Güneydoğu Anadolu’nun  fazla  yağış  alan  yerleri  ile  Doğu  Anadolu’nun  büyük  bir kısmında rastlanır. Bu alanlarda yıllık yağış miktarı 400 ile 600 mm arasında  değişir.  Bitki  örtüsü  bozkırdır.  Humus  bakımından  biraz zengindir. Tahıl tarımına ve küçükbaş hayvancılığa elverişlidir.  
- Podzol topraklar:

 

  Soğuk nemli iklimde, iğne yapraklı ormanlar altında oluşan soluk renkli topraklardır. Türkiye’de Batı Karadeniz’de görülen bu topraklar verimsizdir.
  - Çernozyom topraklar:
 Yıllık yağış miktarı 600 mm’ bulan Karasal iklimde, çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklara Erzurum-Kars çevresinde ve Doğu Karadeniz Dağları’nda rastlanır.

 Bitki örtüsü yaz yağışlarıyla yeşeren çayırlar büyükbaş hayvancılık uygun ortam oluşturur. Ayrıca humus  bakımından  çok  zengin  olduğundan  koyu  renkli ve son derece verimli topraklardır. 

-İntrazonal Topraklar:
  - Halomorfik(tuzlu) topraklar:

   Kapalı havza veya eski göl tabanlarında oluşan topraklardır. Tuzlu topraklar ülkemizde Tuz Gölü çevresinde dağılış gösterir. Bu topraklar, tuz oranı fazla olduğundan tarıma elverişli değildir. Ayrıca bu topraklara Konya Havzası’nda, Erzurum Ovası’nın bazı kesimlerinde, Küçük Menderes ve Büyük Menderes deltalarının denize yakın olan kesimlerinde rastlanır. Bu alanlarda yazın buharlaşmaya bağlı olarak suda çözünmüş hâldeki tuzlar, yüzeyde birikir. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

  - Hidromorfik topraklar:

   Yer altı su seviyesi yüksek olan ve drenajı (su akışı ) iyi olmayan alanlarda oluşur. Erzurum Ovası bu duruma örnektir. Yazın yer yer bataklığa dönüşen ovada hidromorfik topraklar görülür. Ayrıca bu topraklara göl kenarlarında rastlanır. Toprak  sürekli  su  altında  olduğundan oksijen oranı düşüktür. Bu tür topraklar tarıma elverişli değildir.

 - Kalsimorfik topraklar: 
    - Vertisoller: Killi, kireçli, yaz kuraklığında çatlayan, yağışlı dönemde şişen topraklardır. Yağışlı dönemde alttaki taşların yüzeye çıktığı bu topraklara Anadolu’da taş doğuran toprak denir. Türkiye’de Trakya’da görülen bu topraklar üzerinde buğday ve ayçiçeği tarımı yapılır. 

  Vertisoller  killi,  kireçli,  marnlı  depolara bağlı  olarak  meydana  gelmektedir.  Ergene  Havzası,  Bursa  ile Karacabey arası, Muş Ovası ve Konya Havzası’nın bazı kesimleri  bu  toprakların  görüldüğü  başlıca  alanlardır.  Yaz  kuraklığı döneminde bu topraklarda 5- 10 cm genişliğinde, 100 cm’yi bulan derinlikte  çatlaklar  oluşur.  Bu  çatlaklara  dolan  topraklar,  yağışlı dönemde  bünyesine  fazla  miktarda  su  alarak  şişer  ve  yüzeye doğru  yükselir.  Dönen  topraklar  da  denen  vertisollere Trakya’da‘’Kara kepir’’ denir.

    - Rendzinalar: yumuşak  kireç  taşları  üzerinde  oluşan kireçli, killi topraklar olup Akdeniz Bölgesi’nin batısı başta olmak üzere Trakya, Ege ve Güney Marmara’da eğimli arazilerde görülen bu topraklar, tahıl üretimi için uygundur.

- Azonal Topraklar:
   - Alüvyal topraklar:

    Akarsuların taşıyarak biriktirdiği malzemelerden oluşan alüvyal topraklar çoğunlukla vadi tabanlarındaki düzlüklerde, birikinti ovalarında, delta ovalarında ve eski göl tabanlarında karşımıza çıkarlar. Taşınarak oluştukları için horizonları gelişmemiştir. Toprak yüzeyi sürekli yenilenmektedir. Bu topraklar,  mineral  ve  organik  madde  bakımından  zengindir ve  verimleri oldukça yüksektir. Bu nedenle alüvyal toprakların bulunduğu yerler ülkemizin en önemli tarım alanlarıdır.
   - Kolüvyal topraklar:

   Dağların  yamaçlarından daha çok fiziksel ayrışma(parçalanma) ile aşınan taşların, dağların eteklerinde birikmesi ile oluşur. Çakıllı, kumlu bu topraklar(hava oranı yüksek) üzerinde genellikle bağcılık ve bahçe tarımı yapılmaktadır.
   - Litosoller:

  Dağ yamaçlarında kayaçların parçalanmasıyla meydana gelen iri taşlardan oluşmuş topraklardır.

   - Regosoller:

  Volkanik  arazilerdeki  kumlu  topraklar ile  akarsuların  biriktirdiği  kumlu  depolar  üzerinde oluşmuş topraklardır. Bu topraklar Orta ve Doğu Anadolu’da volkanik arazilerde görülür.

EROZYON ve ETKİLERİ

Toprak önemli  doğal  bir  kaynaktır.  10-15 cm’lik bir toprak tabakasının oluşumu için binlerce yıla ihtiyaç vardır. Toprak yüzeyinin akarsular, sel suları ve rüzgâr gibi dış kuvvetler tarafından aşındırılarak başka alanlara, denizlere, taşınmasına erozyon denir. Erozyonla toprağın en verimli kısmı kaybolduğu için tarımsal üretim azalır.

ÇÖLLEŞME VE TÜRKİYE

Türkiye çölleşme risk haritasına göre ülkemizin yaklaşık yüzde 47’si orta ve üzeri yüksek çölleşme riski grubunda yer alıyor.

ÇÖLLEŞMENİN BAŞLAYACAĞI YERLER

Çölleşmenin görüldüğü Konya-Karapınar, Iğdır-Aralık ve Urfa-Ceylanpınar çok yüksek risk taşıyan bölgeler olarak görülürken Tuz Gölü havzası, Ereğli-Karaman bölgesi, Urfa-Ceylanpınar-Mardin-Batman hattı, Eskişehir çevresi ise orta ve yüksek risk grubunu oluşturuyor.

TÜRKİYE VE EROZYON

Türkiye,  erozyonun  şiddetli  olduğu bir ülkedir. Ülkemizde daha çok su erozyonu etkilidir. Örneğin dünyada km2 başına taşınan toprak miktarı yılda 368 ton iken bu değer Türkiye’de 600 ile 800 tondur.

Ülkemizde erozyonun çok olmasının başlıca nedenleri;

- yer şekilleri( engebenin fazla olması, Tarlaların eğim yönünde sürülmesi,  çok eğimli  yamaçların  tarıma  açılması, Türkiye’nin %40 tan fazlası % 45 eğime sahiptir)

- bitki örtüsü (bitki örtüsünün cılız olması, aşırı otlatılma ve bitki örtüsünün tahrip edilmesi hatta bir çok yerde hiç olmaması, orman azlığı)

- iklim koşulları (yağış rejiminin düzensiz olması)

- nadas  uygulaması,

 Alanlara göre erozyon; tarım arazilerinin yüzde 59’unda, orman alanlarının yüzde 54’ünde, meraların ise yüzde 64’ünde erozyon söz konusu.

 Önce nem azalır, sonra bitki yetişmez olur ve sonra toprak kuruyup parçalanmaya başlar ve çölleşme olur. Çölleşme yüzlerce yılda oluşan toprak katmanının önce incelmesine, sonra yok olmasına neden olur.

Nazka Medeniyetini araştırınız

 EROZYONLA MÜCADELE http://www.tema.org.tr/web_14966-2_1/index.aspx

 TÜRKİYE’DE TOPRAKLARDAN YARARLANMA

Toprak,  çeşitli kullanım alanları olan  bir önemli doğal  kaynaktır. 

- Toprak  hayvancılık  için  yem elde etmede,

- sanayide ham madde olarak; seramik, fayans, kiremit, tuğla, çimento yapımında

- tarımsal ürün yetiştirmede kullanılır.

 Türkiye  dağlık bir ülkedir ve %45’i ekili-dili  alan  ve  çayır-mera  olarak  kullanılmaktadır. Yer şekillerinin sade olduğu yerlerde ekili-dikili alan oranı daha yüksektir.

Türkiye topraklarının %17’si tarıma elverişsiz olan arazidir.  Tarımda kullanılmayan bu   araziler  arasında;  yüksek ve  sarp  kayalıklar,  eğimin  fazla  olduğu  yamaçlar, makilikler, çalılık alanlar, bataklıklar, kumsallar yer alır.

 Türkiye topraklarının  %28,6’sı  ormanlarla  kaplıdır.  Orman alanları daha çok yağışın bol olduğu kıyılarda ve yüksek alanlarda toplanmıştır.

 a-Toprağın Tarımda Kullanımı

Türkiye arazisinin 1/4 ünde  tarım yapılmakta olup, tarlaların büyük bir kısmında tahıl ve diğer bitkisel ürünler yetiştirilmektedir.

Uygun toprak yüksek ürün; bazı bitki türleri, bazı toprak türlerinde daha iyi yetişir ve bu topraklardan daha kaliteli ürün elde edilir. Örneğin çay ve fındık fazla yıkanmış kireçsiz topraklarda(kahverengi orman topraklarında); Antep  fıstığı  kurak  bölgelerin  kireçli  topraklarında; yumrulu bitkiler (patates, soğan, kereviz, şeker pancarı) kumlu topraklarda ; üzüm kumlu,  çakıllı  topraklarla  kumul  sırtları  üzerinde, zeytin ve turunçgiller daha çok terra rossa topraklı alanlarda daha iyi yetişmekte ve bu topraklardan dafa fazla verim alınmaktadır.

 b) Toprağın Hayvancılık Faaliyetlerinde Kullanımı

Doğal  bitki  örtüsü  hayvacılık  faaliyetleri  üzerinde belirleyici olmaktadır. Türkiye yüz ölçümünün 1/5 i çayır  ve  mera  alanları  olarak  hayvancılık  faaliyetlerinde  hayvanların  besin  ihtiyacının  karşılanmasında kullanılır. Maki ve çalılıkların yaygın olduğu yerlerde kıl keçisi; bozkır alanlarında koyun; çayırların yaygın olduğu yerlerde sığır; çiçekli bitkiler, çam ormanları, meyve bahçelerinin yaygın olduğu yerlerde ise arı yetiştiriciliği yapılmaktadır

 c) Toprağın Sanayide Kullanımı

Toprağın  sanayide  ham  madde  olarak  kullanılması yaklaşık 10 bin önce başlayan Neolitik  Dönem’e dayanmaktadır.  Bu  dönemde  topraktan  çanak  çömlek  yapımı  başladı.

Bugün fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle bazı topraklar sanayide ham madde olarak kullanılmaktadır. Seramik, porselen, çömlek, tuğla ve kiremit üretiminde kullanılan ana ham madde kildir.

Türkiye’de  tuğla  ve  kiremit  üreten  tesislerin  yoğunlaştığı başlıca alanlar; Manisa, İzmir, Uşak, Kütahya, Eskişehir, Çorum, Tokat, Kastamonu, Afyonkarahisar ve Bartın’dır.

Seramik  sanayisinin  geliştiği  başlıca  alanlar  ise  Kütahya, İzmir, Bozüyük, Söğüt (Bilecik), Çan (Çanakkale), İstanbul  ve  Kocaeli’dir. 

Ülkemizin  birçok  yöresinde küçük atölyelerde seramik ve çömlek üretimi devam etmektedir

Ülkemiz de  toprağın  ham  madde  olarak  kullanıldığı  alanlardan  biri de çimento  sanayisidir. Türkiye’deki çimento fabrikalarının büyük  bir  kısmı  İç  Anadolu,  Marmara  ve  Ege’de  yoğunlaşmıştır.  Hazır beton üretiminde de toprak ham madde olarak kullanılmaktadır.

ç)Toprağın Ormancılıkta kullanımı

Türkiye topraklarının 1/4  ini orman alanları oluşturmaktadır. Oksijen üretmeleri ve doğal güzellikler sunmaları yanında sıcaklık farklılıklarının düzenlenmesi, havayı nemlendirmesi, su baskınlarının önlenmesi ve yer altı suyu sağlamaları ormanlarımızın en önemli yararlarındandır. Bu alanlardaki topraklar daha çok kahverengi orman toprakları ve kırmızı topraklardır.

Ormanlardan  elde  edilen  başlıca  ana  ürünler;  tomruk,  maden  direği, sanayi ve kağıtlık odun,  lif  ve  yongadır.  Orman  yan  ürünlerinin  başlıcaları  reçine,sığla yağı, meşe palamudu ve çam kozalağıdır.

d) Toprağın yerleşmemede kullanılması

Toprakların büyük bir kısmı da yerleşmeler için kullanılmaktadır.

EK KAYNAKLAR

Sunu Türkiye'nin Toprak Özellikleri

TÜRKİYE TOPRAKLARI HARİTASI
http://cografyaharita.com/haritalarim/2fturkiye_toprak_haritasi2..png

TÜRKİYE TOPRAKLARI (TEK OLARAK)
http://cografyaharita.com/turkiye_toprak_haritalari1.html

Konu sınavı1  http://www.suleymansen.com/FileUpload/op42022/File/10.cografya_yazili_ornegi-topraklar.pdf   



Anasayfa

---

Yorumlar - Yorum Yaz

---