Türkiye'nin Madenleri
hazırlanmaka
| TÜRKİYE'NİN MADEN VARLIĞI |
Bir ülkenin zenginliğinde yer üstü zenginlikler(varlıkları, değerleri) kadar yer altı zenginlikleri de çok önemlidir. Madenler de ülkeler için oldukca önem taşır.Dünya'da madenler bakımından çok şanslı olan ülkeler olmakla beraber çok şansız olanlarda vardır. Türkiye bu iki durumun arasında kalmaktadır.
Maden; yer kabuğunun derinliklerinde bulunan ve ekonomik değer taşıyan minerallere maden denir.
Rezerv;maden yatağında bulunan ve henüz işlenmemiş toplam maden miktarına rezerv denir.
Tuvenan; maden yatağından çıkarılan taş ve toprakla karışık maden miktarına tuvenan denir.
Tenör; tuvenanın temizlenmesiyle yani yatağından çıkarılan mineral maddenin taş ve topraktan ayrıldıktan sonra elde edilen net maden miktarına da tenör denir.
Anadolu'da madencilik faaliyetleri Hititlerden beri devam etmektedir. 1815'te Bandırma civarında BOR, 1829'da Zonguldak'ta TAŞ KÖMÜRÜ, 1848'de Bursa Harmancık'ta KROM yatakları bulunmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasında sonra madenciliğe önem verilmiş, Osmanlı Devleti Dönemi'nde yabancılar tarafından işletilen madenler, cumhuriyetin ilk yıllarında millileştirilmiştir. Bu kapsamda;
- 1935'te Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü kurulmuş(MTA) ve Etibank kurulmuştur.
- 1961 Anayası ile doğal kaynaklar güvence altına alınmış,
- 1963 'te Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı kurulmuştur.
Madenlerin işletmeye açılması Madenler bulundukları zaman hemen işletmeye açılmaz. İşletmeye açılması için gerekli şartların sağlanması gerekir. Bunlar;
| kullanım alanının geniş olması | rezerv miktarının işletmeye değer miktarda olması | teknik imkanlar yeterli olması | madenın ulaşılabilir olması | Yeterli sermayenin olması | cevherdeki terör oranının yüksek olması |
- Türkiye'de maden çeşitliği oldukça fazladır. Bu durumun nedeni genç oluşumlu olmasıdır.
- Türkiye'de maden çeşitliliği fazla olmasına rağmen maden gelirleri düşüktür.
| İHRAÇ EDİLEN BAZI MADENLER |
| Mermer | Bakır | Krom | Bor | Feldspat |
Türkiye'nin Madenleri
Yukardaki tabloda yer almayan bir kaç maden daha var. Bunlardan bazıları; Trona(cam, kağıt ve deterjan sanayide kullanılır), Altın, Feldspat dır.
Demir ;2020 verilerine göre dünyada en çok kullanılan metaldir. Türkiye’nin toplam demir cevheri rezervi yüksek ama kaliteli yani işletilmeye değer demir rezervi düşüktür(yaklaşık 120/900 milyon ton). Çıkarılan demir, ihtiyacın yarısına yakınını karşılamaktatır. İhtiyaç duyulan demirin büyük bir kısmı hurda demir ve demir cehveri olarak ithal edilmektedir.Entegre tesislerde yılda yaklaşık olarak 10 milyon ton üretim yapılırken bu oranın yarısı ithalattan kaşılanmaktadır.
Bakır, çok eski çağlardan(Neolitik dönem MÖ 8000) beri kullanılan yumuşak ve metalik bir madendir. Aşınmaya karşı çok dirençli ve paslanmaz özelliği olan bakır en çok kullanılan ikinci metaldi ama son yıllarda bu ünvanını alüminyuma kaptırmış durumda. Geçmişte süs eşyası ve silah yapımında faydalanılan bakırın kullanım alanı bugün çok daha fazladır. İyi bir iletken olan bu maden, elektrik santrallerinde ve kablo yapımında kullanılır.. Murgul rezerv bakımından, Maden ise bakır cevheri bakımından öne çıkmaktadır.
| MADENLER | ÇIKARILDIĞI YERLER | KULLANIM ALANLARI | İŞLENDİĞİ YERLER |
| Demir | Divriği (Sivas), Hasançelebi (Malatya), Avnik (Bingöl), Feke-Mansurlu (Adana), Kesikköprü'de (Kırıkkale) | otomotiv, gemi yapımı, inşaat | Karabük Ereğli İskenderun |
| Madenler | Çıkarıldığı Yerler | İşlendiği Yerler | Kullanım Alanları |
| Demir | Divriği (Sivas), Hasançelebi (Malatya), Avnik (Bingöl), Feke-Mansurlu (Adana), Kesikköprü'de (Kırıkkale) | Karabük Ereğli İskenderun |
otomotiv, gemi yapımı, inşaat |
| Bakır | Murgul (Artvin), Çayeli (Rize), Küre (Kastamonu) ve Maden (Elâzığ), Ergani(Diyarbakır) | Samsun, Ergani, Maden, Murgul |
elektrik-elektronik sanayisi, kaynak işleri, kimya sanayisi, kuyum culuk, boya sanayisi ve turistik eşya yapımı, kablo yapımı |
| Civa | Ödemiş, Karaburun(İzmir), Sarayönü(Konya), Niğde | dişçilik, altın ve gümüş üretimi, ayna, termometro üretiminde ve böcek ilaçlarında | |
| Kurşun | Balya (Balıkesir), Yenice (Çanakkale), Keban (Elazığ), Bolkar Dağları, Zamantı (Kayseri), Akdağmadeni (Yozgat) ve Doğu Karadeniz | akü imalatı, Yer altı haberleşme kablolarının izolasyonu, benzin içindeki oktanın ayarlanması, renkli televizyon tüpleri ile mühimmat yapımı, | |
| Çinko | Kurşunla hemen aynı yerlerde çıkartılır. | demir ve çeliğin direncinin artırılması, çatı kaplama malzemeleri, lastik ve pil, | |
| Boksit | Seydişehir (Konya), Kokaksu (Zonguldak) ve Payas(Hatay) | otomobil, ev eşyaları ve elektrik malzemeleri | |
| Guleman Bölgesi, Sivas-Erzincan-Kop Dağ Bölgesi, Fethiye-Köyceğiz-Denizli Bölgesi, Mersin-Adana-Kayseri Bölgesi, Bursa-Kütahya-Eskişehir Bölgesi ve İskenderun-Gaziantep Bölgesi'nde bulunmaktadır | Elazığ, Antalya | demirin çeliğe dönüşmesi, mermi, deniz altı, gemi, uçak, top ve silahlarla ilgili destek sistemlerinde ve boya ham maddesi, metal kaplama, deri tabaklama, boya maddeleri (pigment), seramikler, parlatıcı gereçler ve organik sentetikler | |
| Manganez | Tavas (Denizli) | demir-çelik sanayisinde çeliği sertleştirerek sert ve dayanıklı sanayi çeliği üretimi ile kimya sanayisinde kullanılır | |
| Antimon | Tokat, Niğde, Kütahya, Bilecik, Balıkesir, İzmir | kurşun ve diğer madenlere alaşım olarak,askeri amaçlı malzeme, lehim ve akümülatör | |
| Altın | İzmir, Manisa, Eskişehir, Erzincan, Gümüşhane, Artvin | Kuyumculuk, resmi para, altın kaplama, süs, diş hekimliği, madalya | |
| Trona(soda külü) | Beypazar(Ankara) | cam sanayi, deterjan, selüloz, kağıt sanayi | |
| Feldspat | Aydın, Manisa, Kırşehir, Yozgat, Artvin, Ardahan | cam, seramik, kaynak eletrotları, boya, plastik | |
| Mermer | Marmara Adası (Balıkesir), Balıkesir, Bursa, Bilecik, Muğla, Afyon, Burdur ve Denizli | ||
| Bor | Kırka (Eskişehir), Bigadiç (Balıkesir), Kestelek (Bursa) ve Emet (Kütahya) | Roket ve jet yakıtları, enerji üretimi, cam, cam yünü, porselen, hijyen ve temizlik ürünleri, fotoğrafçılık, çimento, ilaç ve boya | |
| Asbest (Amyant) |
Bursa, Eskişehir, Hatay, Sivas, Amasya | çimento sanayide, ısıya dayanıklı ürünlerin yapımında, fren balataları, kağıt, boya ve kimya sanayi | |
| Fosfat | Mazıdağı (Mardin), Adıyaman, Bingöl, Şanlıurfa ve Bitlis | Mardin Mazıdağı | Fosfat kayasının %85'i gübre olarak %15’i de yem, gıda, deterjan, alaşım metalürjisi, kâğıt, kibrit, harp ve kimya sanayileri |
| Tuz |
Türkiye’de tuz üretiminin %28’i Çamaltı’nda (İzmir) deniz suyundan, %64’ü Tuz Gölü, Seyfe Gölü ve Palas Gölü’nden, kaya tuzu yatakları Çankırı, Gülşehir (Nevşehir), Yerköy (Yozgat) ve Tuzluca’dan (Iğdır) elde edilmektedir. |
insan gıdası, hayvan beslenmesi, dericilik, konservecilik, kimya sanayisi ve buzlanmaya karşı kara yollarının tuzlanması | |
| Kükürt | Isparta (Keçiborlu), Denizli (Sarayköy), Kütahya (Simav) | Isparta Keçiborlu | tarım sanayisinde gübre, ilaç yapımında ve patlayıcı üretiminde |
| Barit | Türkiye, yaklaşık 35 milyon tonluk barit rezervi ile dünyadaki toplam rezervin yaklaşık %3'üne sahiptir. Alanya ve Gazipaşa (Antalya), Elbistan (Kahramanmaraş), Çanakkale, Eskişehir, Giresun ve Muş | sondaj sektörün de (%80-90) çeşitli boyaların yapımı, cam sanayisi, lastik sanayisi, seramik sanayisinde seramik cilası, X ışınlarını zararsız hâle getirme özelliğinden dolayı röntgen çekimleri, nötronları engelleme özelliğinden dolayı atom reaktörleri şeklinde | |
| Zımpara taşı |
Aydın, Muğla, İzmir | aşındırıcı olarak | |
| Oltu taşı | Oltu(Erzurum) | küçük süs eşyaları ve tespih yapımında | |
| Lüle taşı | Eskişehir | süs eşyası, takı ve pipo yapımında | |
| Uranyum | Aydın, Giresun (Şebinkarahisar). | nükleer enerji sağlamad | |
| Volfram | Bursa (Uludağ), Malatya ve Elazığ. | Çeliğin kalitesini artırmak, boya ve elektrik sanayisi, yer yer uzay ve askeri malzeme yapımında da |
Kömür; kendi içerisinde 4 e ayrılır. Bu sınıflandırma kömürdeki karbon miktarına göredir. Karbon değeri yüksek olan kömürün enerjisi de çok yüksektir. Buna göre en yüksek enerji veren kömür Antrasit, en az enerji veren kömür de turbadır. Karbon miktarı %60 ise turba, karbon miktarı %70 ise Linyit, karbon miktarı %80–90 ise Taş kömürü, karbon miktarı %90-95 ise Antrasit adını almaktadır.
Taş kömürü yatakları I. Jeolojik Zaman’da oluşmuştur. Türkiye'de taş kömürü yatakları, Ereğli-Zonguldak-Amasra Havzası'nda yer alır.
Taş kömürü, yüksek kalorili olduğundan çoğunlukla demir-çelik sanayisinde yüksek fırınlarda yakıt olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bu madenden Çatalağzı Termik Santrali’nde elektrik üretmek amacıyla da yararlanılmaktadır. Rezerv 1.3 Milyar ton olarak ölçülmüş, kullanılan miktar ise yaklaşık 500 milyon çivarıda olmuştur. Yılda çıkarılan Taş Kömürü yaklaşık olarak 1.7 milyon ton dur.
Linyit, III. Jeolojik Zaman’da oluşmuş bir madendir. Toplam rezerv 19 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Yılda yaklaşık olarak 85 milton ton çivarında çıkarım yapılmaktadır.
Kullanıldığı yerler;Türkiye'de üretilen linyitin büyük bit kısmı termik santrallerde, geriye kalan kısmı ise konutların ısıtılmasında ve sanayide kullanılmaktadır.
Linyit çıkarılan önemli yerler; Tavşanlı (Kütahya), Çan (Çanakkale), Yatağan (Muğla), Çeltek (Amasya), Nallıhan, Çayırhan (Ankara), Dodurga (Çorum), Aşkale (Erzurum), Elbistan (Kahramanmaraş), Soma (Manisa), Tunçbilek, Seyitömer, dir.
Termik Santralller; Soma (Manisa), Seyitömer ve Tunçbilek (Kütahya), Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy (Muğla), Afşin-Elbistan (Kahramanmaraş), Çayırhan (Ankara) ve Orhaneli (Bursa) linyitle çalışan önemli termik santraller arasında yer almaktadır.
Petrol, III. Jeolojik Zaman’da oluşmuştur. Türkiye’de ilk kez 1940 yılında Raman Dağı’nda (Batman) çıkarılmıştır. Türkiye, yaklaşık olarak 324 milyon varil ham petrol rezervine sahiptir. Türkiye yaklaşık olarak günde 51.000 varil petrol üretmektedir. Bu üretim değeri tüketiminin % 5 civarına denk gelmektedir. Geri kalan kısmı ithalat yoluyla karşılanmıştır. Türkiye'nin petrol ithalatı büyük oranda İran, Irak, Rusya, Suudi Arabistan, Kazakistan gibi ülkelerden yapılmaktadır.
Günümüzde başlıca petrol çıkarılan alanlar; Batman, Adıyaman, Siirt ve Diyarbakır’da yer almaktadır.
Petrol Rafinerileri; çıkarılan petrol; Batman, Kırıkkale, İzmit ve İzmir’deki rafinerilerde işlenmektedir.
Doğal gaz; nispeten daha demiz bir doğal enerji kaynağıdır. Bu nedenle kullanım alanı yaygınlaşan doğal gazın Türkiye'de üretimi azdır.
Türkiye’nin 2017 yılı doğal gaz üretimi 474 milyon m³ civarındadır.
Türkiye’nin 2017 yılı doğal gaz tüketimi ise 45,3 milyar m³ civarındadır ve bu miktar diğer fosil yakıtların aleyhine giderek artmaktadır. Bu tüketimin sadece %0,6’lık kısmı yerli üretim olup geri kalan kısmı ithalat yoluyla karşılanmıştır. Türkiye'nin doğal gaz ithalatı Rusya, İran, Azerbaycan, Cezayir ve Nijer ya’dan temin edilmektedir.
Çıkarılan yerler; Hamitabat (Kırklareli) ve Çamurlu (Mardin) başlıca doğal gaz çıkarılan yerlerdir.
Türkiye'deki doğal gaz ile elektrik elde edilen termik santraller; Hamitabat (Kırklareli), Ambarlı (İstanbul) ve Ovaakça'da (Bursa) bulunmaktadır.
Nükleer enerji, nükleer santrallerde uranyum atom çekirdeklerinin parçalanması sonucu açığa çıkan enerjidir.
Türkiye, Akkuyu (Mersin) ve Sinop’ta nükleer santral kurmak için çalışmalara başlamıştır. Türkiye’nin yaklaşık 10 bin ton uranyum, 380 bin ton da toryum rezervi bulunmaktadır. Türkiye’nin en önemli toryum yatağı Sivrihisar’dadır (Eskişehir).
Su gücü (hidroelektrik) enerjisi(HES), çevrecilerin ekosisteme zarar verdğini için zaman zaman karşı çıktıkları hidroelekrtik gücü. Türkiye'nin yüksek ve engebeli olması, akarsu profillerinin eğimli olması hidroelektrik potansiyelinin yüksek olmasını sağlamıştır. Yağış miktarının yıllara göre değişmesi, hidroelektrik enerji üretiminin dalgalanmasına neden olmaktadır. Türkiye’nin hidroelektrik enerji potansiyelinin ançak %38’lik bölümü değerlendirilebilmektedir.
Rüzgâr enerjisi, temiz ve tükenmez bir enerji kaynağıdır. Bu enerjinin en büyük dezavantajı rüzgârın değişken karakterli olmasıdır. Rüzgâr türbinleri, hareket hâlindeki havanın kinetik enerjisini öncelikle mekanik enerjiye ve sonrasında elektrik enerjisine dönüştüren makinelerdir. Türkiye'de 2019 verilerine göre toplam elektrik enerjisinin % 7’ni karşılamaktadır. Türkiye’nin yerel rüzgarlarının esis yönlerinin rüzgar santrallerinin kurulmasında etkili rölü vardır. Rüzgâr enerjisinden özellikle Balıkesir, İzmir, Manisa, Hatay, Osmaniye, İstanbul ve Çanakkale illerinde elektrik üretme amaçlı yararlanılmaktadır.
Güneş enerjisi, fosil yakıtlara alternatif bir enerji kaynağıdır. Günümüzde konut, iş yeri ve seraların ısıtılması, sıcak su temini, tarım ürünlerinin kurutulması gibi alanlarda kullanılır. Türkiye'de son yıllarda güneş santrallerinde önemli bir artış olmaktadır. İç ve güney kesimlerde oldukça yaygın olan bu santrallerden (Mersin, Kayseri, Konya, Balıkesir, Denizli, vb.) 2019 yılı sonunda Türkiye'deki toplam elektrik üretiminin yaklaşık %3'ü karşılanmıştır.
Jeotermal enerji; yer altı suyu sıcaklığına bağlı olarak elektrik üretiminin yanı sıra konut ve seraların ısıtılması, termal turizm ve endüstri gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Türkiye, aktif bir tektonik kuşak üzerinde bulunan ve zengin jeotermal kaynaklara sahip olan bir ülkedir. Bu durum deprem alanında çok sıkıntılar çıkarsa da jeotermal enerji alanında olumlu bir durum ortaya koymaktadır. Bu enerjinin en önemli avantajları; yenilenebilir ve kesintisiz olması, düşük maliyetli olması, çevre kirliliğini minimum seviyede etkilemesi, aranması ve işletilmesinde ileri teknoloji gerektirmemesi ve yerli enerji kaynağı olması şeklinde sıralanabilir.
Biyokütle; Biyokütle enerjisi, bitki ve hayvan atıklarının uygun teknoloji ve yöntemler kullanılarak enerjiye dönüştürülmesi ile elde edilir. Biyokütlenin enerji kaynağı olarak kullanılması yeni bir durum değildir. Örneğin odunun direkt yakılmasıyla elde edilen ısı enerjisi, yemek pişirmede ve ısınmada kullanılmaktadır. Modern biyokütle enerjisi kullanımı; hayvansal ve evsel atıklarla sanayi atıklarının katı, sıvı ve gaz yakıtlara çevrilmesiyle elde edilir.
ENERJİ KAYNAKLARININ KULLANIMININ ÇEVRESEL ETKİLERİ ne
EK KAYNAKLAR
Petrolden elde edilen ürünler görseli
Yorumlar - Yorum Yaz
“Bugün hepimize düşen ortak görev; ulusal değerlere, bilince, Cumhuriyet’e sahip çıkmak, Çanakkale’yi, Kurtuluş Savaşı’nı kazanan ruhu korumak ve bu bilinci gelecek kuşaklara aktarmaktır. Türk Ulusu dili, kültürü, tarihi ve saygın kimliğiyle aydınlık yarınlara el ele güçlü biçimde yürüyecektir.” Mustafa Kemal ATATÜRK
