BUZULLAR

Sıcaklığın yıl boyunca 0 °C’un altında olduğu yerlerde yağışlar kar şeklinde gerçekleşir. Düşük sıcaklıktan dolayı karlar erimediğinden üst üste birikir. Yıl boyunca erimeyen bu kar yığınlarına kalıcı ya da toktağan kar denir. Kalıcı olan bu karların çok uzun süre üst üste birikmesiyle de buzullar oluşur.

Buzullaşma süreci;sürekli yağan taneli kar ile buzkar(neve buzulu) oluşur, sürecin devam ile (yaklaşır-20-30yıl gibi) birikim be basıncın etkisiyle de  glasiye buzulu oluşur.

Kalıcı kar sınırı; karların bir yerde sürekli bulunması durumudur. Sıcaklığa bağlı olarak kalıcı kar sınırı Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe deniz seviyesine yaklaşır. Örneğin Ekvator’da kalıcı kar sınırı 5500 metre iken bu sınır, kutuplarda deniz seviyesindedir. Sıcaklığın yanında, bakı durumu da kalıcı kar sınırını etkiler. Bakı durumunda olan yamaçlardaki kalıcı kar sınırı diğer yamaçlara göre daha yüksektedir.

Yukarıda belirtildiği gibi kalıcı karlar üst üste birikerek zamanla buzullara dönüşür. Buna göre buzulların oluşumu iklime bağlıdır. Bilindiği gibi buzullar tatlı su grubuna girer.% 3 olan tatlı su kaynaklarının  yaklaşık % 70’ ini buzullar oluşturur.

Bu nedenle buzullara yüksek dağlarda ve kutup çevrelerinde rastlanır.

Buzullar hali hazırda yeryüzü şekilleri oluşturmaya devam ediyorlar. Ancak biz onları şimdi, buzulların varlığından dolayı, göremiyoruz. Söz konusu olan buzulların oluşturduğu yeryüzü şekillerine ise önceden buzul altında olduğuhâlde günümüzde buzulların erimiş olduğu yerlerde rastlıyoruz. Örneğin İskandinav Yarımadası ve Kanada buzul şekillerinin en çok olduğu yerlerdendir.

Senozoik’in Kuaterner (Dördüncü Jeolojik Zaman) Dönemi’nde dört kez buzul dönemi yaşanmıştır. Buzul dönemlerinde İskandinav Yarımadası,Rusya’nın kuzeyi ve Kanada gibi kara kütleleri buzullarla kaplanmıştır.

Günümüzde buzulların oluşturduğu yer şekillerine kutuplara yakın yerlerde ve yüksek dağlarda rastlanmaktadır.

BUZUL ÇEŞİTLERİ

Buzullar dört gruba ayrılır.

Sirk Buzulu: Yüksek dağlardaki küçük çanakları dolduran buzullara sirk buzulu denir.

Vadi Buzulu(Alp Tipi Buzulu): Eski akarsu vadilerini dolduran ya da beslenme alanından taşarak belirli bir yatak boyunca aşağılara inen buzullar vadi buzulu olarak adlandırılır.

Takke Buzulu: Yüksek dağların zirvelerini kaplayan buzullara takke denir.

Örtü Buzulu: Karaların yüzünü bir bütün olarak kaplayan buzullara ise örtü buzulu denir.

Yeryüzündeki buzulların büyük bir kısmı örtü buzulu şeklinde Antarktika kıtasında ve Grönland Adası üzerinde yer almaktadır.

BUZULLARIN YERYÜZÜ ŞEKLİ OLUŞTURMASI

Buzullar da diğer dış güçler gibi aşındırma, taşıma ve biriktirme yaparak yer şekillerini biçimlendirir.

BUZUL AŞINDIRMASI

Buzul aşındırmasıyla oluşan yer şekillerinin başlıcaları sirk çanağı, buzul vadisi, asılı vadi ve hörgüç kayalardır.

Sirk çanakları, yüksek dağlarda küçük buzul kütlelerinin aşındırmasıyla oluşan çukurluklardır. Bunlardan bir kısmı suyla dolarak göl hâline gelmektedir.

Buzul vadileri, buzul kütlesinin yamaç boyunca belirli bir yatağa gömülmesi ve yamaç boyunca hareket etmesiyle oluşan çanaklardır. Buzul vadilerinin yan profilleri “U” harfine benzer. Bundan dolayı oluk vadi olarak da anılırlar. Bu vadilerin tabanları düz olmayıp girintili ve çıkıntılıdır.

Asılı Vadi; ana buzulla bağlantılı olan yan ve küçük buzulların oluşturduğu vadilere ise asılı vadi denir.

Sert Kayalar-Hörgüç Kayalar: Buzullar, eğim doğrultusunda hareket ederken kolay aşınan kayaçları kopararak sürükler. Sert kayalar kolay aşınmadığından buzul kütleleri bunların üzerinden kayarak akar. Buzul eridikten sonra ortaya çıkan bu tür kayalara, hörgüce benzediği için hörgüçkaya denir.

BUZUL BİRİKTİRMESİ

Buzullar, taşıdıkları materyalleri belirli bölgelerde biriktirerek çeşitli şekiller oluşturur. Buzul biriktirme şekillerinin başlıcaları moren, drumlin ve sanderdir.

Morenler, buzul kütlesinin önüne katarak taşıdığı ve erime bölgesinde biriktirdiği yığınaklardır. Bu yığınakların kalınlığı bazen 50-60 metreyi bulmaktadır.

Drumlin, buzul ilerlemesi ya da gerilemesi sırasında, buzulun tabanındaki ufalanmış materyallerin birikmesiyle oluşan tepelere drumlin denir. Yükseltileri 15-60 metreyi bulurken uzunlukları 800 metreye ulaşabilir.

Sander, buzul erimesiyle oluşan akarsular, bazen taşıdıkları materyalleri geniş bir düzlüğün üzerine yayarak sander adı verilen düzlükleri oluşturur.

EK KAYNAKLAR

Anasayfa